Ինձ համար անընդունելի է մոսկովյան պայմանագրի մասին խոսելը որպես երկու գերտերությունների գործարքի․ Մարկեդոնով

Գիտությունների ազգային ակադեմիայում ընթանում է կլոր սեղան-քննարկում՝ նվիրված Մոսկվայի պայմանագրի 100-ամյակին: Քննարկմանը մասնակցում են մի շարք հայտնի  գիտնականներ Հայաստանից և Ռուսաստանից՝  ակադեմիկոսներ Ռուբեն Սաֆրաստյանը, Յուրի Սուվարյանը, քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը,  պատմաբան Ալեքսանդր Պալկինը և այլ մասնագետներ: Քննարկումը նախաձեռնել են ԳԱԱ պատմության ինստիտուտը և Մանկավարժական համալսարանը:

Պատմության ինստիտուտի տնօրեն, քննարկումը վարող Աշոտ Մելքոնյանը սկզբում հայտարարել է, որ Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև բարեկամական հարաբերություններ հաստատվել են հենց 1921 թվականի մարտի 16-ին և ակնկալել է լսել գործընկերների մոտեցումները այդ հարցի վերաբերյալ։

Քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովի խոսքերով` այն, թե ինչպես են Մոսկովյան պայմանագիրը ընկալում Հայաստանում և Ռուսաստանում՝ քաղաքական, գիտական հանրությունները և մեդիադաշտը, ինչպես հայտնի անեկդոտում է ասվում, երկու մեծ տարբերություններ են: Դրանք պատմական, մշակութային և հասարակության լայն շերտերի վրա ազդեցության տեսանկյունից անհամեմատելի են:

«Հայաստանի և Ռուսաստանի, այսպես ասած, հիշողության քաղաքականությունում դրանք տարբեր տեղեր են գրավում: Դա կարևոր է հասկանալ երբ մենք խոսում ենք իրար հետ, այլապես մենք չենք կարողանա լսել մեկս մյուսիս: Ինձ համար անընդունելի է մոսկովյան պայմանագրի մասին խոսելը որպես երկու գերտերությունների գործարքի:

Ի՞նչ գերտերությունների մասին կարող է խոսք լինել: Հիշեցնեմ, որ այդ ժամանակ Թուրքիայում երկու ուժերի կենտրոն կար․ մեկը՝ Ստամբուլում, Մեհմեդ 6-րդի գլխավորությամբ, որին աջակցում էին արևմտյան տերությունները, մյուսը՝ Անկարայում: Խոսքը հեղափոխական քեմալական կենտրոնի մասին է, որը, ըստ էության, ճանաչված չէր, այդ թվում՝ Անտանտայի առաջադեմ երկրների կողմից:

Գերմանիան այդ ժամանակ պարտված էր, նվաստացած, իսկ Բրիտանիան և Ֆրանսիան մինչև վերջ ապավինում էին սուլթանին: Սուլթանը հեռացավ պաշտոնից 1922 թվականին, իսկ թուրքական Հանրապետությունը հռչակվեց միայն 1923-ին:

Հիշեցնեմ, որ նաև այդ ժամանակ պատերազմ էր ընթանում Հունաստանի հետ, որը մենք անվանում ենք թուրք-հունական պատերազմ, իսկ թուրքական աղբյուրներում այն անվանվում է հեղափոխական պատերազմ, պատերազմ անկախության համար: Հիմա Ռուսաստանի մասին: Ընդամենը 1920-ի աշնանը այստեղ ավարտվել էր քաղաքացիական պատերազմը, և Լենինն այդ ժամանակ չէր ընկալվում որպես քաղաքական ուժերի միակ կենտրոն: 1921 թվականին Տամբովում գյուղացիական մեծ ապստամբություններ սկսվեցին, իսկ Հեռավոր Արևելքում դեռ սպիտակ գվարդիականների հետ էր պայքար ընթանում: Էլ ի՞նչ գերտերությունների մասին է խոսքը»,- ասել է Մարկեդոնովը: