«Երբ «Հայկական ժամանակ»-ում տպագրվում էր «Երկրի հակառակ կողմը», 4-5 գլխից հետո այլևս չկարդացի, ներող». Արքմենիկ Նիկողոսյան

Նիկոլ Փաշինյանը գրո՞ղ է, թե՞ ոչ, նրա «Երկրի հակառակ կողմը» գիրքը գրական ստեղծագործությո՞ւն է, թե՞ ոչ. Loft կենտրոնում այսօր այս հարցադրմամբ սկսվեց  Նիկոլ Փաշինյանի գրքի քննարկումը:

Գրականագետ Արքմենիկ Նիկողոսյանը, ով վարում է հանդիպումը, ասաց.

«Գիրքը լույս է տեսել «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթում, հատվածաբար՝ դատելով ժամանակավոր իրադարձություններից և հեղինակի մեկնաբանություններից, հետապնդել է այլ նպատակ՝ կիրառական նպատակներով, թաքնվել ԱԱԾ-ից, կային մարդիկ, որ ընթերցում էին, մարդիկ կային, որ սպասում էին յուրաքանչյուր գլխին, բայց առավել լայն գնահատականների արժանացել է Թավշյա հեղափոխությունից հետո»,- ընդգծեց նա, ապա հարց ուղղեց առաջին բանախոսին՝ գրականագետ Ալվարդ Սեմիրջյան-Բեքմեզյանին՝ գրակա՞ն, թե՞ արտագրական երևույթ է գիրքը:

Ալվարդ Սեմիրջյանը նախ կարևորեց, որ թերթոնային ստեղծագործությունը այլ խնդիր է, գիրքը՝ այլ:

«Գիրքը ի սկզբանե՝ գրելիս և հրատարակելիս, երկու գործնական նշանակություն է ունեցել, առաջին՝ կարողանալ ապակողմնորոշել ոստիկաններին, որ հետո հարցազրույցներից մեկում պարոն Փաշինյանն ասում է, որ հաջողվել է: Երկրորդ, երբ երիտասարդ հրատարակիչը մոտենում-ասում է՝ գիրքը պետք է հրատարակենք, և ասում է՝ խմբագրելու ընթացքում հասկացա, որ հեղափոխությունը հասունացել է, երկու գործառույթն էլ, որ դրվել է գրքի մտահղացման հիմքում, իրականություն են դարձել, երկու նպատակին էլ ծառայել է, իսկ այն, թե ինչու այն ժամանակ արձագանքներ չկային, հիմա կան, տրամաբանական է»,- ասաց նա:

Տրամաբանությունը անհասկանալի էր Արքեմնիկ Նիկողոսյանի համար, ով, հստակ պատասխան ստանալու համար, հարցն այսպես ձևակերպեց.

«Եթե հիմա գրվի քննական տեսություն՝ արդի հայ արձակի նվաճումների, ձեռքբերումների մասին, այս գիրքը կներառվի՞, թե՞ ոչ, գրո՞ղ է Նիկոլ Փաշինյանը, թե՞ ոչ»:

Սեմիրջյան-Բեքմեզյանն ասաց.

«Եթե մենք մեր մտածողության հարթություններով մոտենանք, պետք է հարցը տալ հեղինակին, հեղինակն այդ նպատակն ունի՞՝ գրող լինելու, և գրող ասելով՝ ի՞նչ նկատի ունենք, եթե տարբեր հարթություններից ենք մոտենում՝ հրապարակախոս է, լրագրող, գրող չէ»:

Նիկողոսյանը ևս մի դիտարկում արեց՝ ասելով.

«Երբ որ «Հայկական ժամանակ»-ում տպագրվում էր վեպը, կարծեմ 4-5 գլխից հետո այլևս չկարդացի, ճիշտն ասած, ներող, հետո գրքի խմբագրման պրոցեսում կարդացի: Առաջին 4-5 գլուխների ժամանակ հավատում էի, որ իրականություն է, որ Փաշինյանը իսկապես լքել է Հայաստանը և այլն: Վեպի հորինումի տարրը կասկած առաջացրեց, երբ հերոսը Ավստրիայում էր, ու բազմաթիվ գրական էլեմետներ հայտնվեցին, ոչ միայն հղումներ տարբեր գրողներից, այլև սյուժեի թխոցիներ, նկատի ունեմ Շուկշինի պատմվածքներից մեկը, երբ վեպի ստեղծագործության հուզական հատվածում առկա սյուժեն»: