1967թ. այս օրը բացվեց Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը

1967-ի նոյեմբերի 29-ին՝ երկու տարվա շինարարությունից հետո, Երևանում բացվեց Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը:

Մինչ այդ, 1965-ի ապրիլի 24-ին աշխարհի տարբեր երկրներում նշվում էր Մեծ եղեռնի 50-ամյակը՝ ուղեկցվելով բազմահազարանոց ցույցերով։ Երևանում կազմակերպված ցույցերի մասնակիցները պահանջում էին հարգել զոհերի հիշատակը։ Ընդառաջելով հանրության պահանջներին` ՀԽՍՀ Նախարարների խորհուրդը 1965-ի մարտի 16-ին որոշեց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշարձան կառուցել։ Այս որոշման մեջ մեծ դեր է խաղացել Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Յակով Զուրաբյանը։

Հայտարարվեց համազգային մրցույթ` հուշարձանի լավագույն նախագծի համար, որտեղ մասնավորապես նշվում էր․

«Կոթողը պետք է մարմնավորի ստեղծագործ հայ ժողովրդի մաքառումներով լի կյանքը, վերապրելու, առաջադիմելու նրա անսպառ կենսունակությունը, նրա ներկան ու պայծառ ապագան` ի հավերժացումն իրենց կյանքը նվիրաբերած 1915ի. Մեծ եղեռնի միլիոնավոր նահատակների անմար հիշատակի»:

Մրցույթին ներկայացվեց 69 նախագիծ՝ «Ժայռ», «Փյունիկ», «Մուշ», «Ղողանջ», «Կրակ», «Կարմիր ծաղիկ» և այլ անվանումներով: Ընտրվեց «ՀՍՍՌ դրոշակ» ծածկագրով նախագիծը, որի հեղինակներն էին ճարտարապետներ Արթուր Թարխանյանը և Սաշուր Քալաշյանը:

Ճարտարապետներից յուրաքանչյուրը պարգևատրում ստացավ՝ 100-ական ռուբլի: Կառույցի վայրն ընտրվեց հեղինակների կողմից։ Այսպիսով, սկսվեց շինարարությունը, որի ֆինանսավորումը կազմեց 400 հազար ռուբլի:

Կոթողի բացումը տեղի ունեցավ 1967թ. նոյեմբերի 29-ին՝ Խորհրդային Հայաստանի 47-րդ տարեդարձի օրը: Հազարավոր մարդիկ շարժվեցին Ծիծեռնակաբերդ՝ իրենց հարգանքի տուրքը հավուր պատշաճի մատուցելու համար։ Նրանց շարքերում էին նաև Խորհրդային Հայաստանի կառավարության ղեկավարները` Ա. Քոչինյանը, Ն. Հարությունյանը, Գ. Տեր-Ղազարյանը, Ռ. Խաչատրյանը, Լ. Ղարիբջանյանը:

1967-ից սկսած` ամեն տարի ապրիլի 24-ին, հազարավոր մարդիկ՝ անկախ սեռից, տարիքից, ազգային ու կրոնական պատկանելությունից այցելում են Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր և ծաղիկ դնում անմար կրակի շուրջը։ Սկսած 2010-ից՝ այդ ծաղիկները հավաքում են։ Ցողուններից պատրաստվում է պարարտանյութ Հուշահամալիրի տարածքի հողի համար, իսկ թերթիկներից՝ վերամշակված թուղթ, որն օգտագործվում է Ցեղասպանության թանգարանում։

1995-ին հուշահամալիրի տարածքում բացվեց ստորգետնյա թանգարան, որտեղ տեղ են գտել ոչ հանրամատչելի տեղեկություններ 1915-ի իրադարձությունների վերաբերյալ։ Թանգարանի մոտակայքում գտնվում է  պուրակ, որտեղ օտարերկրյա պաշտոնյաները Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին ծառեր են տնկում։ Համալիրի մոտ կանգնեցվել է ոչ մեծ խաչքար՝ ի հիշատակ 1988-ին Սումգայիթի ցեղասպանության զոհերի։

Հուշահամալիրը զբաղեցնում է 4500քմ տարածք և բաղկացած է երեք հիմնական կառույցներից` Հուշապատ, Հավերժության տաճար, «Վերածնվող Հայաստան» հուշասյուն: