Հայաստանը խաղաղապահության հանգույց. մղումներն ու միտումները

2017թ. հոկտեմբերի վերջին Հայաստանում բացվեց «Զառ» ուսումնական կենտրոնը, որ նախատեսված է հայկական բանակի խաղաղապահ ստորաբաժանումների մարզումների անցկացման համար։ Կենտրոնն, իհարկե, նոր չի բացվում, մինչ այս էլ այնտեղ անցկացվել են զորավարժություններ խաղաղապահների մասնակցությամբ, սակայն այս բառով պաշտպանության նախարարությունը կարծես ասում է՝ սկսվում է նոր էջ։

Հայաստանի խաղաղապահները ներկայում մասնակցում են միանգամից 4 միջազգային առաքելության՝ Աֆղանստան, Կոսովո, Լիբանան, Մալի։ Առաջին երկուսն ԱՄՆ / ՆԱՏՕ հովանու ներքո են, և հերթափոխից առաջ վերապատրաստվելու համար ՀՀ ԶՈւ խաղաղապահները մեկնում են այլ երկրներ (օրինակ՝ Գերմանիայի Հոհենֆելս ուսումնական կենտրոն)։ «Զառի» առաջնային, արդեն հայտարարված նպատակն այդ վերապատրաստման դասընթացները տեղայնացնելն է, որից կբխեն.

• ծախսերի կրճատում,
• ուսումնական նյութի, փորձի յուրացում,
• տեխնիկական վերազինում։

Մենք ենք ու Հոհենֆելսը

«Եսասիրական» նպատակներից բացի, կա նաև հեռանկարային ուղղություն, որի մասին նոյեմբերի կեսերին Կանադայում անցկացված ՄԱԿ-ի խաղաղարարության նախարարական համաժողովին հայտարարել է ՀՀ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանը։

— Հայաստանը ստեղծում է ազգային խաղաղապահ ուսումնական կենտրոն` հետագայում այն որպես միջազգային խաղաղապահ ուսումնական կենտրոն հավաստագրելու նպատակով։

Սա նշանակում է, որ Հայաստանը, բացի սեփական խաղաղապահ զորքերը մարզելուց, կարող է ընդունել նաև այլ երկրների զինծառայողների՝ այստեղ համատեղ մարզումներ, զորավարժություններ անցկացնելու համար։

2015 թվականի օգոստոսին Վրաստանում բացվեց ՆԱՏՕ-Վրաստան ուսումնական կենտրոնը, բայց այն ունի ինչպես համազորային, այնպես էլ տանկային ու այլ զորքերի մարզման հնարավորություններ։

2016 թվականի մայիսին այստեղ անցկացվեց առաջին զորավարժությունը, որին մասնակցում էին հատուկ նշանակության ստորաբաժանումներ։ Կարելի է ենթադրել, որ այն բոլոր զորքերի համար է և հատուկ խաղաղապահ ուղղվածություն չունի, չի մրցի հայկական «Զառի» հետ։

Ավանդական «և՞-և՞»

Հայաստանը մինչ այս մասնակցել և մասնակցում է կա՛մ ՄԱԿ, կա՛մ ԱՄՆ / ՆԱՏՕ հովանու ներքո անցկացվող խաղաղապահ առաքելությունների։ Դրանց ընթացքում հայկական բանակի զինծառայողները ստանում են մարտական փորձ, Հայաստանը՝ միջազգային վարկ ու բարձր խոսելու իրավունք։

— Հայաստանն այսօր արդեն միջազգային խաղաղապահության և անվտանգության ակտիվ ներդրող է հանդիսանում` կուտակելով զգալի փորձ անցած տասնամյակի ընթացքում, — 2015-ի սեպտեմբերին ՄԱԿ-ի խաղաղապահությանը նվիրված գագաթնաժողովում հայտարարել է ՀՀ նախագահը:

Բայց այստեղ ևս կա հեռահար նպատակ. ՄԱԿ-ում ելույթից օրեր առաջ՝ ՀԱՊԿ նախագահությունը ստանձնելիս, կազմակերպության գագաթաժողովի ընթացքում նախագահ Սարգսյանը հայտարարել է նաև, որ ժամանակն է եկել ստեղծել ՀԱՊԿ խաղաղապահների պատրաստման բազային կազմակերպություն, որի հիմք կարող է լինել ՀՀ ԶՈւ խաղաղապահ ջոկատների պատրաստման կենտրոնը:

Նախագահը մատնանշել է հայկական խաղաղապահ ուժերի՝ տարբեր առաքելությունների մասնակցության տասնամյա փորձը և պատրաստակամություն հայտնել այդ փորձով կիսվել ՀԱՊԿ գործընկերների հետ։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանը պատրաստ է մենթոր լինել ՀԱՊԿ մյուս անդամների, այդ թվում և Ռուսաստանի համար՝ փոխանցելով խաղաղապահության իր փորձը ու դրանով իսկ ավելի բարձրացնելով իր արժեքը որպես գործընկեր։

Սիրիան

Այո, ՀԱՊԿ-ին պետք է «խաղաղապահությունից հասկացող» վստահելի գործընկեր՝ սեփական խաղաղապահ կարողություններ զարգացնելու համար, և Հայաստանն այստեղ եզակի լիարժեք թեկնածու կարող է լինել։

ՀԱՊԿ-ը ներկայում ունի հավաքական խաղաղապահ ուժեր (մոտ 3500 զինծառայող բոլոր անդամ պետություններից), դրանք մասնակցում են զորավարժությունների, բայց ոչ բուն խաղաղապահ առաքելությունների։ Իսկ կազմակերպության նախկին քարտուղարը 2015 թվականին տված հարցազրույցներից մեկում նշել է, որ առանձնապես ոգևորված չեն այլ երկրներ ուղարկել սեփական զինծառայողներին։

Բայց արդեն 207-ի ամռանը, երբ ակնհայտ էր, որ Սիրիայում «Իսլամական պետությունը» վերջին օրերն է ապրում, տեղեկություններ տարածվեցին, թե Սիրիայի անվտանգության գոտիներում ուժեր տեղակայելու համար Ռուսաստանը առաջարկ է ներկայացրել նաև Ղազախստանին և Ղրղզստանին: Հայաստանցի սակրավորների մասնակցությունը նույնպես քննարկվում էր։

— Մենք նաև պատրաստակամ ենք մասնակցելու Սիրիայում ՄԱԿ-ի հովանու և համապատասխան մանդատի ներքո խաղաղարար ջանքեր ձեռնարկելու շուրջ հնարավոր քննարկմանը, — սեպտեմբերին այս խոսակցություններին վերջ դրեց նախագահ Սարգսյանը՝ ՄԱԿ գլխավոր ասամբլեայում իր ելույթի ժամանակ:

Նոյեմբերին Ռուսաստանի պաշտպանության փոխնախարարը հայտարարեց, որ Հայաստանը և Սերբիան իրենց ականազերծող ստորաբաժանումները Սիրիա ուղարկելու պատրաստակամություն են հայտնել։

Ականազերծողներ և բուժանձնակազմ

Հայաստանի զինված ուժերի խաղաղապահ բրիգադում կա առանձին ականազերծող ստորաբաժանում, որը վերապատրաստվում է ԱՄՆ հրահանգիչների օգնությամբ։ 2016-ի հուլիսին ՀՀ ԶՈւ խաղաղապահ բրիգադի ինժեներական գումարտակում անցկացվել են ինքնաշեն պայթուցիկ սարքերի հայտնաբերման և վնասազերծման դասընթաց։

Այն կենտրոնացված է ինքնաշեն պայթուցիկ սարքերի վերաբերյալ հետախուզական տվյալների հավաքման, ռոբոտներով, ձեռքի ականորսիչներով հայտնաբերման ու վնասազերծման տեսական և գործնական վարժանքների վրա: Եվ Սիրիայում ՀՀ ԶՈւ ականազերծող ստորաբաժանում տեղակայելու հնարավոր որոշումից հետո հավանաբար հենց այս ստորաբաժանման զինծառայողներն են մեկնելու այնտեղ։

Սա ՄԱԿ-ի պատվերով վերապատրաստվող հայկական ստորաբաժանումներից մեկն է, որի մասին 2015-ի սեպտեմբերին հայտնել էր նախագահ Սարգսյանը։

— Բոլորովին վերջերս ՄԱԿ-ի խաղաղապահ գործողություններին մեր ապագա մասնակցության և համապատասխան կարողությունների զարգացման ու տրամադրման առումով մենք ստանձնել ենք նոր հանձնառություններ, որոնք են երկրորդ աստիճանի դաշտային հոսպիտալի և կցագրված անձնակազմի նախապատրաստումը և ինքնաշեն պայթուցիկ սարքերի վնասազերծման հատուկ վաշտի պատրաստականության ապահովումը։

ՀՀ պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալը պարզաբանել էր նախագահի հայտարարությունը և նշել, որ ՄԱԿ համապատասխան կառույցները դիմել են Հայաստանին՝ ՄԱԿ խաղաղապահ առաքելություններում պահանջվող մասնագիտացված կարողություններ պատրաստելու և տրամադրելու խնդրանքով: Հայաստանը, նաև սեփական պահանջներին բավարարելու համար, որոշել էր զարգացնել երկու ստորաբաժանում։

• ԴԵՐ2 (Role 2) մակարդակի դաշտային հոսպիտալ. Շարժական արագ տեղափոխվող հոսպիտալային համակարգ է, որը տեղակայվում է վտանգավոր գոտու անմիջական հարևանությամբ, ունի առաջին մասնագիտական բժշկական օժանդակություն տրամադրելու կարողություն, խնդիրն է հիվանդ կամ մարտի դաշտից դուրս բերված վիրավոր անձնակազմի վիճակը կայունացնել` անհրաժեշտության դեպքում իրականացնել անհետաձգելի վիրահատական միջամտություն, և ապահովել նրա ապահով էվակուացիան դեպի հոսպիտալներ` հետագա բուժումը անցնելու նպատակով: Համակարգն ունի վիրահատական և կարճատև հոսպիտալացման հնարավորություններ: Այս ստորաբաժանումը ստեղծվելու է ԱՄՆ 2007 թվականին տրամադրած ԻՄԵԴՍ դաշտային հոսպիտալի հիման վրա:
• Ինժեներասակրավորային գումարտակ. Գումարտակը համալրվելու է վերջին տարիներին ահաբեկչական խմբավորումների կողմից լայնորեն կիրառվող ինքնաշեն պայթուցիկ սարքերի հայտնաբերման և վնասազերծման տեխնիկայով: Գումարտակի անձնակազմն իր հերթին անցնելու է միջազգային չափորոշիչներին համապատասխան վերապատրաստում և տեղակայման դեպքում ապահովելու է միջազգային ուժերի կամ տարածաշրջանի բնակչության անվտանգ տեղաշարժը:

Երկու ստորաբաժանումն էլ նախատեսվում էր պատրաստության աստիճանի բերել 2-3 տարվա ընթացքում։ Արդեն 2017-ի հուլիսին սակրավորների և հոսպիտալի անձնակազմի մասնակցությամբ անցկացվեց զորավարժություն, որի ժամանակ էլ ՆԱՏՕ-ի մասնագետները պետք է գնահատեին՝ արդյո՞ք ստորաբաժանումները պատրաստ են մասնակցելու միջազգային խաղաղապահ / խաղաղարար գործողությունների։