Ալեքպոլի կենդանի վկաները․ վերականգնվում են ալեքպոլյան շրջանի հայտնի մեծահարուստների առանձնատները

Գյումրու առանձնացող  ճարտարապետական տեսքն ու շենք-շինությունները խոսում են քաղաքի՝ հին կենսագրություն ունենալու մասին։ 1800-ականների կառույցները կենդանի վկաներն են պատմական քաղաքի։ Գյումրիի հենց կենտրոնում՝ հրապարակից ոչ շատ հեռու, կողք կողքի ալեքպոլյան ժամանակների տներ են: Այստեղ 1800-ականներին ուռումների՝ հունական թաղամաս է եղել, որտեղ հիմնականում ապրել են մեծահարուստ ընտանիքներ: Թաղամասի շենքերից մեկի մեկդարյա պատմության մասին է խոսում արտաքին պատի փորագրությունը՝ 1887 թվական: Այն ժամանակին Ալեքպոլի դպրանոցներից մեկն է եղել, հետո դարձել է մեծահարուստների առանձնատուն։ Հիմա տան նոր սեփականատերը պատմական գիտությունների դոկտոր, ծնունդով գյումրեցի Հայկ Դեմոյանն է։ Վերանորոգումները շենքում դեռ չեն ավարտել, զուգահեռ կահավորում են այնպես, ինչպես եղել է 1887 թվականին։ Արժեքավոր իրերը շատ են, դրանց մեջ բացառիկներից է տան դաշնամուրը:

«Ակումբ 1887». այսպես է կոչվելու այս տունը, որտեղ  նախաձեռնող խումբն անցկացնելու է ցուցադրություններ։ Ալեքպոլյան ճարտարապետության արժեք տան դռները բաց են լինելու որպես թանգարան, այն վերածվելու է տուրիստական տեղեկատվական կենտրոնի:

Պատմական միջուկի գրեթե բոլոր տներն ունեն նկուղային հատվածներ, որոնք ալեքպոլցիները կառուցել են հատուկ ոճով՝ կամարաձև, իսկ հատակը սալիկապատել են Ջաջուռի տուֆով։ Նկուղը մի քանի սենյակներ ունի, մեկն իբրև թոնրատուն է ծառայել, իսկ հարևան սենյակում ջրհոր է եղել, ջուրը մեծահարուստների տանն անսպառ է եղել, իսկ վերջին տարիներին այստեղ ապրած մարդիկ ջրհորում աղբ են կուտակել։

«Գյումրի-20/25» նախաձեռնության համահիմնադիրը նշում  է՝ հայրենի քաղաքում պատմական 3 շենքերը վերականգնվելուց հետո ծառայելու են որպես մշակութային, զբոսաշրջային ու գիտահետազոտական-հավաքչական ծրագրերի իրականացման կենտրոններ: Մյուս շինությունը Տերյան-Աբովյան փողոցների խաչմերուկում է՝ հայտնի գարեջրագործ, ալեքպոլցի մեծահարուստ Ծաղիկովենց առանձնատունը. այստեղ է ապրել Վահան Չերազի ընտանիքը:

1886 թվականին կառուցված առանձնատունը վթարային է, շենքում ռեստավրացիոն աշխատանքները դեռ չեն սկսել։ 800 քառակուսի մետր մակերեսով շինության բակում պահպանվել են ձիարանները: Առանձին մասնաշենքերը վերականգնումից հետո դառնալու են հայ լուսանկարչական արվեստի թանգարան: Ալեքպոլյան ճարտարապետությունը, գյումրեցիների կյանքն ու կենցաղը առանձնակի մաս են դարձել նաև հայկական կինոյի։

Այս դարպասն ու տունը՝ կառուցված 1880-ականներին, հայտնի դարձան մեկ դար հետո, երբ 1984 թվականին այս տանը նկարահանվեց «Մեր մանկության տանգոն». փայտե դարպասներից ներս նշված ֆիլմում հայտնի Վարդուշի տունն է: Դարպասները չեն փոխվել, չեն էլ փոխվի, միայն կենթարկվեն ռեստավրացիայի: Ներսում է նաև այն կոմոդը, որը ֆիլմում այդպես էլ իր տեղը չգտավ:

Կինո-թանգարանը շուտով իր դռները կբացի այցելուների առջև, իսկ մյուս երկու տներում նախատեսում են աշխատանքներն ավարտել հաջորդ տարում: Պատմական միջուկում վթարային, բայց ճարտարապետական արժեք ու մարդկային կենսագրություն ունեցող շատ շինություններ փրկության ու պահպանության են սպասում, որոնց հանդեպ հետաքրքրություն կա, բայց գործնական քայլերն են դանդաղ։