17:52 16.08.2023
Միլիոնավոր մարդիկ ամբողջ աշխարհում իրենց օրը սկսում են մեկ գավաթ սուրճով: Այն օգնում է առավոտյան արագ թարմանալ և առույգ մնալ ամբողջ աշխատանքային օրվա ընթացքում, ինչպես նաև՝ լավացնում է հիշողությունը, ուղեղի աշխատանքն ու տրամադրությունը։
Զարմանալի է, որ ինչքան շատ են սուրճի սիրահարները, այնքան էլ շատ՝ ըմպելիքի տեսակներն ու պատրաստման տարբերակները։ Սակայն մինչ դրանց անդրադառնալը, կարելի է ծանոթանալ սուրճի ծագման պատմությանը` ո՞րն է հայրենիքը, որտե՞ղից է սրճախմության ավանդույթը սկիզբ առել, ո՞վ է առաջինը հայտնաբերել և, ամենակարևորը, ե՞րբ և ինչպե՞ս է մտել հայերի կենցաղ:
Սուրճի հայրենիքն ու պատմությունը
Ամենատարածված վարկածներից մեկն այն է, որ լեգենդար ըմպելիքի հայրենիքը Եթովպիական Կաֆա գավառն է (հայտնաբերումը թվագրվում է Ք.ծ. 850 թվականին): Սուրճի հրաշալի հատկությունները մարդկությանը հայտնի դառնալու մասին կա մի հետաքրքիր լեգենդ: Մի անգամ հովիվը հետևելով այծերի հոտին` նկատում է, որ կենդանիները չափից ավելի աշխույժ են ու շարժուն: Նա առեղծվածը պարզելու համար դիմում է վանքի վանականին, որն էլ սկսում է հետևել, թե ինչով են սնվում այծերը: Այնուհետև նույն բույսից թուրմ է պատրաստում նաև հոգևորականների համար, որն օգտագործելուց հետո վերջիններս հասկանում են, որ գիշերային աղոթքը անցկացնում են առանց հորանջելու: Քանի որ Կաֆա քաղաքում էր, այդ բույսը հենց այդպես էլ սկսում են անվանել: Ի դեպ` սկզբում սուրճից պատրաստում էին ոչ թե ըմպելիք, այլ` ուտելիք: Այն խառնում էին կենդանական յուղին, գնդիկներ պատրաստում և տալիս զինվորներին` մարտի մեկնելուց առաջ:
Ըմպելիքի տարածումն ու մուտքը հայերի կենցաղ
Սուրճը համաշխարհային ճանաչում սկսել է ստանալ Եմենից, որտեղ այն տարել են արաբ վաճառականները։ Մինչև 12-րդ դարը նրանք ծամում էին հատիկները և խմում էին թուրմը, քանի որ հատիկից խմիչք պատրաստելու գաղափարը դեռևս չկար։ Մեկ դար անց նրանք սկսեցին չորացնել, բովել և աղալ հատիկները։ Նրանք սուրճը եփում էին՝ խմիչքին ավելացնելով տարբեր համեմունքներ, կոճապղպեղ և կաթ։
Արդեն 15-րդ դարում բավականին ակտիվ մշակում էին ծառերը, իսկ բերքը վաճառում Մերձավոր և Միջին Արևելքներում։ Ի դեպ՝ շուրջ 200 տարի Եմենը սուրճի սերմերի միակ արտահանողն էր արտաքին շուկա և պահպանում էր իր մոնոպոլիան։ Այնուհետև սուրճի պլանտացիաներ հայտնվեցին Ասիայում և այլ երկրներում։
Այսպես՝ տարիների ընթացքում սուրճը սկսում է աստիճանաբար նվաճել աշխարհը՝ անմասն չթողնելով նաև Հայաստանը:
Հայերի սրճախմության ավանդույթը գալիս է միայն 15-րդ դարից: Այստեղ ևս այն նման է արևելյան այլ երկրների ավանդույթներին։ Այն համարվում է կարևոր խմիչք, որը ցույց է տալիս տանտերերի հյուրընկալությունը: Ի դեպ` հայերը միակ ժողովուրդն են, որ «կոֆե»-ի փոխարեն ունեն հատուկ անվանում՝ «սև սուրճ»: Ըստ ավանդույթի՝ բառն առաջացել է սուրճ խմելու գործընթացի նկարագրությունից, որի ժամանակ առաջանում են «ս», «ր», «ճ» հնչյունները:
Սուրճի երանգները
Սուրճի հատիկների դասակարգումը բավական բարդ է այն ճշգրիտ ձևավորելու համար: Հետևաբար, սուրճի արդյունաբերության մեջ կա տեսակների և սորտերի պարզեցված ցանկ՝ հիմնված ամենահայտնիների վրա: Դրանցից առանձնացվում են երկուսը՝ Արաբիկան և Ռոբուստան, որոնք երկուսն էլ ունեն տարբերվող համ և տեսք։
Արաբիկան սուրճի ծառի ամենաթանկ տեսակն է, որն իր անունը ստացել է 7-րդ դարում, երբ սուրճը, հատելով Կարմիր Ծովը, Եթովպիայից ներթափանցեց ներկայիս Եմեն՝ տարածվելով արաբական աշխարհում։ Հետագայում արդեն արաբների շնորհիվ տարածվելով՝ սուրճը ստացավ «Արաբիկա» անվանումը՝ իբրև «Արաբական սուրճ»։
Իսկ Ռոբուստան հայտնագործվել է 1800-ական թվականներին Կոնգոյում, երբ այն դեռևս բելգիական գաղութ էր։ «Ռոբուստա» անվանումը ստացել է երկու պատճառով՝ նախ սուրճի այս տեսակի ծառը Արաբիկայի համեմատ ավելի դիմացկուն է բնակլիմայական պայմանների և վնասատու միջատների նկատմամբ, և երկրորդ՝ սուրճի այս տեսակում պարունակվում է կրկնակի ավելի կոֆեին, քան Արաբիկայում։ «Ռոբուստայի» հիմքում ընկած է անգլերեն “Boost” բառը, որն այս դեպքում ունի «ուժեղ» իմաստը։
Ավանդույթներ՝ կապված սրճախմության հետ
Արևելքի և Արևմուտքի սրճային մշակույթներն էականորեն տարբերվում են միմյանցից, սակայն բոլորն էլ իրենց հերթին որոշակի հետաքրքրություն են ներկայացնում։ Այսպես․
Եթովպիայում սուրճի պատրաստման ընթացքը հատուկ «ծիսակատարություն» է, որն անցկացնում է տանտերը։ Ըմպելիքը հյուրասիրվում է նախևառաջ ներկաներից ավագին՝ որպես հարգանքի նշան։ Իսկ հյուրի կողմից սուրճից հրաժարվելը համարվում է մեծ վիրավորանք։
Սիրիայում պատրաստվող սուրճը եվրոպացիներն անվանում են «սատանայական»։ Փոքրիկ բաժակի հատակին փայլող խիտ և սև հեղուկը չի կարելի խմել, այլ հարկավոր է շատ փոքր բաժնով փորձել՝ լեզուն չայրելու համար։ Տեղացիներն ըմպելիքը համարում են հատուկ միջոց՝ շատ հիվանդություններ բուժելու համար։
Հունաստանում աղջիկը կարող է սուրճ եփել և երիտասարդ տղամարդու հյուրասիրել։ Եթե սուրճը հաջող ստացված լինի՝ խիտ փրփուրով, ապա դա համակրանքի նշան է։ Եվ հակառակը՝ եթե սուրճն առանց փրփուրի է, հրաժարման նշան է։
Սաուդյան Արաբիայում երբ կինը գտնվում է հասարակական վայրում, թույլատրվում է սուրճ ըմպել միայն ամուսնու կամ մտերիմ հարազատի հետ։ Եթե նա օտար տղամարդուց ընդունի սուրճ խմելու հրավեր, նրան կձերբակալեն։
Թուրքիայում սուրճը համարվում է երկրի խորհրդանիշը։ Սրճախմության որոշ ավանդույթներ հասել են նույնիսկ մեր օրեր. օրինակ՝ հարսանիքից առաջ հարսը սուրճ է եփում փեսայի ծնողների համար։ Եթե վերջիններս գովում են ըմպելիքը, նշանակում է՝ որդին ճիշտ ընտրություն է կատարել։
Հեղինակ՝ Ասպրամ Համբարձումյան
23:35 19.05.2024
Ճշտվել է Ռաիսիի ուղղաթիռի գտնվելու վայրը․ Tasnim23:31 19.05.2024
Տիգրան Բարսեղյանը գեղեցիկ գոլ է խփել «Սլովանի» կազմում23:06 19.05.2024
Հրդեհ Հրազդանի կիրճում22:50 19.05.2024
Դիեգո Ռոսի Մարաշլյանը հերթական գոլն է խփել «Կոլամբուսի» կազմում22:13 19.05.2024
«Բայերն» առաջին անգամ ստացել է Բունդեսլիգայի չեմպիոնական տիտղոսը22:01 19.05.2024
Հնդկաստանը աղոթում է Ռաիսիի և նրա շրջապատի բարօրության համար․ Մոդի21:40 19.05.2024
Խամենեին հուսով է, որ Ռաիսին ողջ է մնացել ուղղաթիռի վթարից21:33 19.05.2024
Սպերցյանի գոլը նպաստել է «Կրասնոդարի» հաղթանակին21:28 19.05.2024
Բախվել են ավտոմեքենաներ․ կան տուժածներ21:14 19.05.2024
Իգա Շվյոնտեկը՝ Հռոմի «Մասթերսի» կանանց մենախաղի հաղթող19:14 19.05.2024
Իրանի նախագահի և արտգործնախարարի կյանքը «վտանգի տակ է»․ Reuters18:27 19.05.2024
Պետք չէ անտեսել Մեսսիի տարիքը. Խերարդո Մարտինո18:09 19.05.2024
Էբրահիմ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռը կոշտ վայրէջք է կատարել Իրանում15:55 19.05.2024
Ալյասկայում ինքնաթիռ են հայտնաբերել, որտեղ կա 2 դի15:27 19.05.2024
Հայտնի են Հռոմի «Մասթերս» ATP-1000 մրցաշարի եզրափակչի մասնակիցները14:45 19.05.2024
Ինչպիսի եղանակ է սպասվում առաջիկա օրերին13:37 19.05.2024
Ռաիսին և Ալիևը շահագործման են հանձնել Խուդաֆերինի ՀԷԿ-ը10:58 19.05.2024
Տարադրամի փոխարժեքները մայիսի 19-ին10:19 19.05.2024
ՀՀ տարածքում կա փակ ավտոճանապարհ10:00 19.05.2024
ՃՏՊ Սիսիան-Գորայք ավտոճանապարհին․ կան տուժածներ23:44 18.05.2024
«Յուվենտուսը» հեռացրել է Մասիմիլիանո Ալեգրիին23:17 18.05.2024
Ֆոնսեկան պատրաստ է գլխավորել «Միլանը»22:34 18.05.2024
Բացահայտվել են մազերը ներկելու անսպասելի վտանգները22:25 18.05.2024
Կախարդական ապագա է սպասում ինձ. Մբապե21:55 18.05.2024
Ադամյանի «Քյոլնի» դուրս մնաց Բունդեսլիգայից21:19 18.05.2024
Հայաստանը 7 ծանրորդով կմասնակցի Մ17 ԱԱ-ին20:57 18.05.2024
Միլանի քաղաքային իշխանությունը պարգևատրել է «Ինտերի» ֆուտբոլիստներին20:52 18.05.2024
Կրակոցներ՝ Հրազդան քաղաքում․ կան զոհեր և վիրավոր20:26 18.05.2024
Աշխաբադում բացվել է Սայաթ-Նովայի արձանը20:16 18.05.2024
ՀՀ սահմանապահ զորքերի մի խումբ ծառայողներ արդեն Կիրանցում են20:08 18.05.2024
Ֆրանսիացիները թողարկել են բագետի բույրով նամականիշ19:50 18.05.2024
Յակուտիայի շրջաններից մեկում արտակարգ դրություն է մտցվել19:41 18.05.2024
Նեյմարը հաջողություն է մաղթել Ֆյուրիին Ուսիկի հետ մենամարտում19:31 18.05.2024
Ոստան գյուղի գերեզմանատան մոտ կատարված սպանությունը բացահայտվել է19:14 18.05.2024
Մայիսի 18-ը Թանգարանների միջազգային օրն է19:05 18.05.2024
Բուլղարիայի նախագահը մեկնաբանել է Սլովակիայի վարչապետի դեմ մահափորձը23:21 19.05.2024
Թուրքիան 32 լեռնագնաց է ուղարկել Իրան՝ Ռաիսիի ուղղաթիռը որոնելու համարԹուրքիան Իրանի արտգործնախարարության խնդրանքով 32 լեռնագնաց փրկարարների խումբ է ուղարկել Իսլամական Հանրապետություն՝ օգնելու որոնել Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի ուղղաթիռը, որը «կոշտ վայրէջք» է կատարել երկրի հյուսիս-արևմուտքում։ Այս մասին հայտնում է Թուրքիայի կառավարության Արտակարգ իրավիճակների վարչությունը։ «Իրանը արտաքին գործերի նախարարության միջոցով մեր երկրից խնդրել է որոնողափրկարարական ուղղաթիռ՝ հագեցած գիշերային տեսողության համակարգով։ 32 լեռնագնացներից բաղկացած որոնողափրկարարական թիմը […] ...
22:59 19.05.2024
Իրանի Կարմիր մահիկի ընկերությունը հերքում է Ռաիսիի ուղղաթիռի հայտնաբերման մասին տեղեկությունըԻրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի ուղղաթիռի հայտնաբերման մասին հաղորդագրությունը չի համապատասխանում իրականությանը։ Այս մասին հայտնում է Իրանի Կարմիր մահիկի ընկերության օպերատիվ շտաբը։ «Ուղղաթիռի առկայության մասին հրապարակված լուրը չի համապատասխանում իրականությանը, կործանված ուղղաթիռը գտնելու փորձերը դեռ հաջողությամբ չեն պսակվել», -հայտնել է օպերատիվ շտաբը: Ավելի վաղ Իրանի պետական Press TV հեռուստաալիքը հայտնել էր, որ փրկարարները հայտնաբերել են նախագահ […] ...
22:40 19.05.2024
Իսրայելում հայտարարել են, որ առնչություն չունեն Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռի վթարի հետԻսրայելի իշխանությունները պաշտոնապես ձեռնպահ են մնում Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռի կործանման վերաբերյալ մեկնաբանություններից, սակայն մի շարք պաշտոնյաներ հայտարարել են, որ Իսրայելը ներգրավված չէ այս միջադեպին, հայտնում է Ynet պորտալը՝ վկայակոչելով իսրայելցի պաշտոնյաներին։ Ըստ պորտալի՝ իսրայելցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները ոչ պաշտոնապես հայտարարում են, որ «Իսրայելում, ինչպես նաև Արևմուտքում, կարծում են», որ Իրանի նախագահը «ողջ չի […] ...
22:19 19.05.2024
Եվրամիությունը գործարկել է իր Copernicus արբանյակային համակարգը՝ օգնելու Իրանին գտնել նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռըԵվրամիությունը գործարկել է իր Copernicus արբանյակային համակարգը՝ օգնելու Իրանին գտնել նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռը: Այս մասին հայտարարել է Եվրահանձնակատար Յանեզ Լենարչիչը, ով վերահսկում է Եվրահանձնաժողովում արտակարգ իրավիճակների արձագանքման հարցերը։ «Իրանի խնդրանքով մենք ակտիվացրել ենք Copernicus արբանյակային հսկողության մեր արտակարգ համակարգը՝ ի պատասխան Իրանի նախագահին և նրա թիմին տեղափոխող ուղղաթիռի հետ կապված ենթադրյալ միջադեպին»,- գրել […] ...
22:07 19.05.2024
Իրանում հայտնել են, որ կապ է հաստատվել նախագահի ուղղաթիռի երկու ուղևորների հետԿապ է հաստատվել Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի ուղղաթիռի երկու ուղևորի հետ։ Այս մասին հայտարարել է Իսլամական Հանրապետության փոխնախագահ Մոհսեն Մանսուրին։ «Մի քանի անգամ մենք կապ հաստատեցինք ուղղաթիռում գտնվող երկու մարդկանց հետ, ներկայացվում է, որ դա լուրջ միջադեպ չէ», – մեջբերում է նրա խոսքը IRNA գործակալությունը: ...
22:01 19.05.2024
Հնդկաստանը աղոթում է Ռաիսիի և նրա շրջապատի բարօրության համար․ ՄոդիՀնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդին հայտարարել է, որ անհանգստացած է Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռի վթարի մասին լուրերով։ «Խորապես անհանգստացած ենք նախագահ Ռաիսիին տեղափոխող ուղղաթիռի վթարի մասին հաղորդագրություններից: Մենք համերաշխ ենք Իրանի ժողովրդի հետ և աղոթում ենք նախագահի ու նրա շրջապատի բարօրության համար», – գրել է Մոդին X սոցիալական ցանցում: ...