Ինչպես է Սեչենովի համալսարանի գիտնականներին հաջողվել մեկ դար պահպանել Լենինի մարմինը

Հունվարի 21-ին, լրանում է պրոլետարիատի առաջնորդ Վլադիմիր Լենինի մահվան 100 տարին։ Ռուսական կայսրության և ԽՍՀՄ պատմության մեջ առաջին անգամ իրականացվել է ամբողջ մարմնի զմռսում՝ պահպանելով ծավալները, ձևերը և ամբողջ բջջային ու հյուսվածքային կառուցվածքը։ «Իզվեստիային» պատմել են, թե ինչպես է դա հաջողվել ռուս գիտնականներին։

1924 թվականի հունվարի 21-ին Լենինի մահից հետո ԽՍՀՄ ղեկավարությունը որոշեց հավերժացնել նրա հիշատակը և ցուցադրել նրա մարմինը հրաժեշտի համար։ Դրա համար անհրաժեշտ էր հոգ տանել նրա անվտանգության մասին։ Սկզբում խոսվում էր միայն թաղումը մեկ-երկու ամսով հետաձգելու մասին, որպեսզի հնարավորինս շատ մարդիկ հրաժեշտ տան։ Ե՛վ դիահերձումը, և՛ նախնական, ժամանակավոր զմռսումն իրականացրել է հայտնի ախտաբան, Սեչենովի անվան համալսարանի ախտաբանական անատոմիայի ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր Ալեքսեյ Աբրիկոսովը։ Նրան հանձնարարվել է նաև հետևել առաջնորդի մարմնի վիճակին։

Այնուհետև ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի ղեկավարության հանձնաժողովը որոշեց. անհրաժեշտ էր երկար ժամանակ պահպանել Լենինի մարմինը։ Ընտրվել է սառեցման եղանակը, և նրանք նույնիսկ սկսել են դրա համար անհրաժեշտ սարքավորումներ գնել։ Բայց Մոսկվայի առաջին պետական ​​բժշկական համալսարանի կենսաքիմիայի ամբիոնի ապագա պրոֆեսոր, կենսաքիմիկոս Բորիս Զբարսկին և Խարկովի անատոմիստ Վլադիմիր Վորոբյովը կարողացան համոզել հանձնաժողովին, որ ավելի լավ մեթոդ կա։ Արդյունքում իշխանությունները ձեռնամուխ եղան զմռսման։

Այդ ժամանակ, ինչպես հայտնեց Լենինի դամբարանի լաբորատորիայի աշխատակից ակադեմիկոս Յուրի Լոպուխինը, «մարմնի հետմահու փոփոխությունները հասել էին կրիտիկական կետի»։ Զբարսկին և Վորոբյովը հանձնաժողովին խոստացել են, որ կկարողանան պահպանել մարմինն առկա տեսքով, այն ժամանակ դրա բարելավման մասին խոսք չկար։ Վերջնաժամկետ է սահմանվել չորս ամիս։ Մինչեւ մարտի 26-ը բոլոր անհրաժեշտ սարքավորումները, ռեակտիվները, գործիքները հասցվեցին նրանց, Կաուչուկի գործարանում ռետինե բաղնիք պատրաստեցին, սկսեցին աշխատել։

«Ուսումնասիրելով այս թեմայի վերաբերյալ փաստաթղթերը՝ ես հայտնաբերեցի, որ զմռսման գործընթացի բոլոր փուլերում ներգրավված են եղել բազմաթիվ մասնագետներ, և նրանց մեծ մասը մեր համալսարանի աշխատակիցներն են եղել։ Սկզբում առաջին ջութակը նվագել է ախտաբանական անատոմիայի ամբիոնի վարիչ Աբրիկոսովը, ում հաջողվել է շատ ճիշտ կատարել նախնական զմռսումը, հետո Զբարսկին ու Վորոբյովը։ Սակայն Վորոբյովը բազմիցս ընդգծել է, որ զմռսման հեղուկի բաղադրատոմսն իր հորինածը չէ։ Նրանք կիրառել են գիտնական Նիկոլայ Մելնիկով-Ռազվեդենկովի զմռսման մեթոդը, ով 19-րդ դարի վերջին աշխատում էր մեր բաժանմունքում։ Նրանք միայն փոփոխեցին նրա մեթոդը և զմռսեցին ամբողջ մարմինը, այլ ոչ թե առանձին օրգաններ, ինչպես արվում էր նախկինում։ Մեր բաժանմունքի թանգարանում դեռ պահում ենք Մելնիկով-Ռազվեդենկովի պատրաստած պատրաստուկները»,- ասել է Կլինիկական մորֆոլոգիայի և թվային պաթոլոգիայի ինստիտուտի ուսումնական աշխատանքների գծով փոխտնօրենը։

Զմռսման գործընթացին զուգահեռ Կարմիր հրապարակում սկսվեց փայտե դամբարանի շինարարությունը՝ ճարտարապետ Ալեքսեյ Շչուսևի նախագծով։ Եռանկյունաձեւ պրիզմայի տեսքով ապակե սարկոֆագը նախագծել է ավանգարդ ճարտարապետ Կոնստանտին Մելնիկովը։

1924 թվականի հուլիսի 26-ին՝ ուղիղ չորս ամիս անց, կառավարական հանձնաժողովը այցելեց դամբարան։ Նա բարձր է գնահատել Զբարսկու և Վորոբյովի աշխատանքի արդյունքները։ Պարզվեց, որ գիտնականները կարողացել են զմռսել մարմինը և հասնել նրա վիճակի զգալի բարելավման՝ միաժամանակ պահպանելով ծավալը, ձևը և բոլոր բջջային և հյուսվածքային կառուցվածքները: 1924 թվականի օգոստոսի 1-ին դամբարանը բացվեց այցելուների համար։

Այնուհետեւ, տասնամյակների ընթացքում, երկրի ղեկավարության որոշմամբ, պարբերաբար ստեղծվում էին հանձնաժողովներ, որոնք գնահատում էին Լենինի մարմնի վիճակը եւ փոփոխում էին զմռսման մեթոդները։ Այսպիսով, 1934 թվականին փորձագետները հասկացան, որ «Վ.Ի. Լենինի մարմնի պահպանման արդյունքները համաշխարհային նշանակության գիտական ​​նվաճում են»։ Այնուհետեւ այդ նպատակների համար ստեղծվել է հատուկ լաբորատորիա։

Տարիների ընթացքում այս հարցում ներգրավված էր Մոսկվայի առաջին պետական ​​բժշկական համալսարանի շրջանավարտների և/կամ աշխատակիցների մի ամբողջ համաստեղություն։

«Մեր պրոֆեսորները ավելի քան կես դար՝ մինչև մոտ 1982 թվականը, եղել են Դամբարանի լաբորատորիայի փորձագետներ և վերահսկել Լենինի մարմնի պահպանումը։ Մեր ամբիոնի վարիչ, ակադեմիկոս Ալեքսեյ Իվանովիչ Աբրիկոսովը պարբերաբար զննում էր մարմնի հյուսվածքը, մաշկի մի կտոր վերցրեց, մանրադիտակի տակ նայեց՝ տեսնելու՝ այնտեղ որևէ փոփոխություն տեղի է ունեցել, թե ոչ։ Այնուհետև նրա եզրակացության հիման վրա կարգավորվել է զմռսումը։ Հետո նրան այս պաշտոնում փոխարինեց ամբիոնի վարիչ եւ ակադեմիկոս Անատոլի Ստրուկովը»,- ասել է Պաթանատոմիայի ամբիոնի պատվավոր վարիչ, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս, պրոֆեսոր Վյաչեսլավ Պաուկովը։

Հետպատերազմյան տարիներին լաբորատորիայի աշխատակիցները, որոնց թվում էին Մոսկվայի առաջին պետական ​​բժշկական համալսարանի դասախոսներ, զմռսեցին Բուլղարիայի, Մոնղոլիայի, Չեխոսլովակիայի, Վիետնամի, Անգոլայի և ԿԺԴՀ-ի հանգուցյալ առաջնորդներին: