Ո՞վ էր Ջուլիան Ասանժը, ի՞նչ ճանապարհ էր անցել ու ի՞նչ գաղափար փորձեց տարածել

Յոթնամյա պատսպարումից հետո Էկվադորի իշխանությունները ԱՄՆ-ի հարցման հիման վրա հետ վերցրեցին WikiLeaks կայքի համահիմնադիր Ջուլիան Ասանժին ապաստան տալու իրավունքը: Դեսպանատնից դուրս գալուն պես նա հանձնվել է Մեծ Բրիտանիայի ոստիկանությանը: Ջուլիան Ասանժը Լոնդոնում Էկվադորի դեսպանատանը ապաստան է ստացել 2012 թվականին: Նրան սպառնում էր ձերբակալություն` 2012 թվականին դատարան չներկայանալու համար: Ո՞վ էր Ջուլիան Ասանժը, ի՞նչ ճանապարհ էր անցել ու ի՞նչ գաղափար փորձեց տարածել՝ իր ու գործընկերների հիմնած WikiLeaks կայքի միջոցով:

Լրագրող, կինոպրոդյուսեր, գրող, ծրագրավորող, ցանցահեն … Մասնագիտությունների շարքը, որ դեռ կարելի է երկար թվարկել, ծնունդով ավստրալացի, WikiLeaks-ի հիմնադիր Ջուլիան Ասանժին են պատկանում:  Ասանժը 6 համալսարաններում ուսումնասիրել է ֆիզիկա, մաթեմատիկա, փիլիսոփայություն և անգամ նյարդաբանություն: Բայց նրա գործունեության գագաթնակետն ու հայտնի դառնալու պատճառը WikiLeaks կայքի հիմնադրումն ու այնտեղ հրապարակվող բացահայտումներն էին:

WikiLeaks կամ ՎիքիԱրտահոսքեր. այս նախագիծը 2006-ին իր ճանապարհը սկսեց Ջուլիան Ասանժի հետ, որ շատ ավելի վաղ՝  16 տարեկանը լրանալուն պես էր սկսել զբաղվել ցանցահենությամբ: Դեռ այդ տարիքից Ասանժն իր համար գործելու կանոններ էր սահմանել, որոնցից ուշագրավ էին  հետևյալները. մի՛ փոփոխիր համակարգերի տեղեկությունները և տարածի՛ր դրանք: Տեղեկություններով կիսվելու կամ գաղտնազերծված դիվանագիտական տեղեկատվական արտահոսք իրականացնելու լուրջ գործընթացն Ասանժը սկսեց 35 տարեկանում: Իսկ այն ամենն, ինչ նա հասանելի դարձրեց հանրությանը, ավելին էր, քան զուտ տեղեկատվությունը: Այսպիսով՝ WikiLeaks-ն իր գործունեության ընդամենը 1 տարում գաղտնազերծեց 1 մլն 200 հզր փաստաթուղթ, և դա միայն սկիզբն էր:

Դու չես կարող ֆիզիկայում որևէ հոդված հրատարակել առանց փորձնական ամբողջական տվյալների և արդյունքների. դա պետք է նաև լրագրության ստանդարտը լինի: Այս սկզբունքով էր, որ պետական և մասնավոր փաստաթղթեր գաղտնազերծող միջազգային կազմակերպության հիմնադիրները հանրությանը հասանելի դարձրին ամեն ինչ՝ տեղեկություններ ֆինանսական հոսքերի, դիվանագիտական հեռագրերի, կոռուպցիոն սկանդալների կամ քաղաքական շահերի մասին:  WikiLeaks-ը հրապարակել է ավելի շատ կառավարական գաղտնի փաստաթղթեր, քան մինչ այդ տպագրվել էր ամբողջ միջազգային մամուլում:

Հրապարակումների առյուծի բաժինը կազմում էին ԱՄՆ-ի կառավարության գործունեությանը վերաբերող փաստերը: 2010թ․-ին հրապարակվեց տեսանյութ, որտեղ պատկերված էր 2007թ․-ի հուլիսի 12-ին Իրաքի խաղաղ բնակիչների զանգվածային սպանությունը: Այդ օրը ԱՄՆ զինված ուժերի երկու ուղղաթիռների կրակահերթերին զոհ գնաց 18 մարդ:

Սա Իրաքյան պատերազմին վերաբերող սենսացիոն նյութերից մեկն էր: Միայն այս թեմայի առնչությամբ «Իրաքյան պատերազմի գրանցամատյան» անվամբ շուրջ 400.000 փաստաթղթերով փաթեթ է հրապարակվել։ WikiLeaks-ը գաղտնազերծեց նաև Աֆղանստանի պատերազմի վերաբերյալ 76.900 բանաքաղված փաստաթուղթ։ Բայց ամենամասշտաբային արտահոսքը WikiLeaks-ի պատմության մեջ Cablegate (Քեյբլքեյթ) կոչվող նախագիծն էր, որի շրջանակներում կայքը հրապարակեց 1966-ի դեկտեմբերից 2010-ի փետրվար ժամանակահատվածում ԱՄՆ պետքարտուղարության ստացած ավելի քան 251 հզր հեռագրերը: Դրանց մաս էին կազմում նաև ԱՄՆ-ից Հայաստան ուղարկված 1735 զեկույցները՝ գրված հիմնականում 2003-2010թթ․-ին:

Օրինակ՝ 2008 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Հայաստանին ուղղված նամակում ԱՄՆ պաշտոնյաները իրենց դժգոհությունն էին հայտնել Հայաստանի կողմից ենթադրաբար Իրանին զենք վաճառելու կապակցությամբ և սպառնացել պատժամիջոցներով: WikiLeaks-ն իր դերակատարումն ունեցավ նաև արաբական հեղափոխությունների շղթայում՝ իր հաքերային աղբյուրների օգնությամբ գաղտնազերծած  այնպիսի  փաստերով, ինչպիսիք էին, օրինակ, Թունիսի նախկին բռնապետ Բեն Ալիի իշխանության կոռուպցիոն գործարքները: Ոչ պակաս հնչեղ էին նաև Քենիայում կամ իսլանդական բանտերում կոռուպցիոն դրսևորումների մասին բացահայտումները:

WikiLeaks-ը հրապարակեց Հայաստանին առնչվող ավելի քան 1700 փաստաթուղթ. այդ թվում, օրինակ, երբևէ բիզնեսով չզբաղված իշխանավորների կողմից հսկայական հարստություն ձեռք բերելու մասին: Հայաստանյան որոշ կազմակերպություններ ու քաղհասարակությունը փորձում էին երբեմն դատական գործեր հարուցել դրանց հիմքով: Իշխանությունների գործունեությունը պետք է թափանցիկ լինի, ի տարբերություն քաղաքացիների, սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ հակառակն է, ուստի Ասանժն ու իր ընկերները ձգտում էին նպաստել այդ գործընթացին:

Գործունեության ընթացքում նրանց հանդեպ գործադրված ճնշումները՝ ֆինանսական սահմանափակումների ու սպառնալիքների միջոցով անարդյունք էին: Բայց բնակության մշտական վայր չունեցող Ասանժը, որ անընդհատ շարժման մեջ էր, վերջին 7 տարիներին ստիպված էր մնալ միևնույն վայրում՝ Մեծ Բրիտանիայում Էկվադորի դեսպանատանը:

Միայն օրեր առաջ՝ 2019թ․-ի ապրիլի 11-ին նա դուրս եկավ այնտեղից՝ սակայն բրիտանական ոստիկանության ուղեկցությամբ: Միջազգային իրավապաշտպան Humans Right Watch կազմակերպությունն անմիջապես արձագանքեց.  Ասանժի նկատմամբ հետապնդումը կարող է վտանգավոր նախադեպ լինել յուրաքանչյուր լրատվական կազմակերպության համար:

Ո՞րն է լինելու Միացյալ Նահանգների պահանջով ձերբակալված 47-ամյա Ասանժի հաջորդ հանգրվանը: Չի բացառվում, որ մայիսի 2-ին, դատարանը բավարարի նրան ԱՄՆ-ի իշխանություններին արտահանձնելու պահանջը: Սա վատագույն սցենարը կլինի WikiLeaks-ի գլխավոր խմբագրի համար: