«Վերջերս գիտակցությունս լցվել էր հայկական ծիրանների բույրով». այսօր Արշիլ Գորկու ծննդյան օրն է

1904 թվականի ապրիլի 15: Արևմտյան Հայաստան, Վանի Հայոց ձոր նահանգի Խորգոմ գյուղ: Ծնվեց Մանուկ-Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյանը, նույն ինքը` Արշիլ Գորկին` աշխարհահռչակ ամերիկահայ նկարիչը:

«Հայաստանը ջերմություն,  կենսականություն,  ուժ, մի յուրահատուկ երջանկություն ու թախիծ ունի։ Տխուր, սակայն չհաղթված»:

Մանուկը պապիկի անունն էր, Ոստանիկը` մոր` Շուշանի գյուղի: Փոքրիկը սովորում էր Խորգոմի և Վանի հայկական դպրոցներում, երբ սկսվեցին 1915 թվականի սև օրերը: Եվ Ոստանիկը մոր և քույրերի հետ տեղափոխվեց Երևան, զբաղվում էր ատաղձագործությամբ  ու տպագրական գործով:

1919 թ․-ին տեղափոխվեց Թիֆլիս, ապա՝ ԱՄՆ:  ԱՄՆ-ում էլ ստացավ  հիմնավոր կրթություն, որն առաջին քայլն էր դեպի իր կոչումը: Սովորեց Փրովիդենսի և Բոստոնի դիզայնի դպրոցներում, 1926 թ․-ին ավարտեց Նյու Յորքի արվեստի կենտրոնական դպրոցը, որտեղ հետո 5 տարի դասավանդեց:

Գորկիի Ներշնչման աղբյուրը հայրենի բնությունն ու պատմական հուշարձաններն էին, ժողովրդական ծեսերն ու ավանդույթները: Ու ծնվեցին «Նկարիչն ու իր մայրը», «Այգիներ Սոչիում», «Ինչպես է մորս ասեղնագործ գոգնոցը բացվում իմ կյանքում», «Հոգեվարք» «Արորը և երգը» և այլն։

Անունը

Ոստանիկ Մանուկ Ադոյանը որոշեց անվանափոխվել 1924 թ.-ին` վերցնելով Մաքսիմ Գորկու ազգանունը, իսկ Արշիլ անունը ուղերձ էր իր հայկական ծագմանը, որը ստիպված էր թաքցնել. Արշիլ անունը Արշակ, Արծրուն, արծիվ անունների պես սկսում էր «ար» տառերով: Անվանափոխության պատճառները շատ էին. Բոսթոնում նկարչության մասնավոր դասերի առաջին ուսուցիչը Մանուկին ասել էր, որ հայն ԱՄՆ-ում չի կարող նկարիչ դառնալ:

«Վերջերս գիտակցությունս լցվել էր հայկական ծիրանների բույրով: Արվեստանոցումս, անշուշտ, ծիրաններ չկային, բայց բույրն այնքան հստակ էր, որ, կարծես, ծառն էի բարձրացել դրանք պապիկիս համար հավաքելու…»:

Ամերիկահայ , համաշխարհային ճանաչում ունեցող նկարիչը հայրենիքի մասին երբեք չմոռացավ:  1938 թ․-ին Գորկին Հայաստան ուղարկեց 4 կտավ, իսկ 1941 թ․-ին Նյու Յորքում կազմակերպված ցուցահանդես-վաճառքում 2 կտավ նվիրաբերեց Կարմիր բանակին:

Արշիլ Գորկու համար 1915թ․-ից հետո մյուս մեծ հարվածը 1946 թ․-ին էր, երբ այրվեցին նրա` 30-ից ավելի կտավները: Չուշացավ 3-րդ հարվածը` 1948 թ․-ին վթարի հետևանքով կորցրեց աջ ձեռքի աշխատունակությունը: Շատ չանցած` Արշիլ Գորկին որոշեց այլևս չապրել:

«Կյանքս նման է անհանգիստ ծովի, որն ալեկոծվում է տխրությունից  ու վշտից… Ես երեք գաղափարների «արտադրանք» եմ՝ մաքրություն, տանջանք և հասունություն։ Տանջանքները հիվանդագին են, բայց  անհրաժեշտ։ Ես միշտ զգում եմ մենակությունս, նույնիսկ ընկերներիս և հարազատներիս շրջապատում…»:

Արշիլ Գորկու ժառանգությունը

Արշիլ Գորկու կտավները պահվում են աշխարհի մի շարք նշանավոր թանգարաններում, ցուցադրվել են աշխարհի բազմաթիվ քաղաքներում, այդ թվում՝ Երևանում:

«Նա նման է հսկա սառցալեռան, որը 9/10 մասով ընկղմված է օվկիանոսում և երևում է ընդամենը 1/10 մասով։ Բայց այն, ինչ երևում է, հզոր է և հրաշալի իր փայլի մեջ»:

Ամերիկացի նկարիչ Վիլյամ դե Կունինգ:

Ի դեպ, Գորկու կյանքի և արվեստի վերաբերյալ թուրքերեն շատ աղբյուրներ չկան: Իսկ արվեստի պատմության վերաբերյալ աշխատություններում Գորկին հիշատակվում է որպես «Թուրքիայից ԱՄՆ գաղթած նկարիչ»:

Ի պատասխան` Նուրիցա Մաթոսյանը հրատարակեց «Արշիլ Գորկի. սև հրեշտակ» գիրքը` թուրքերեն լեզվով, որտեղ պատմում է Մանուկ-Ոստանիկ Ադոյանի ընտանիքի, գաղթի ճամփեքի ու Ամերիկայում անվանափոխության մասին:

Ի դեպ, 2010 թ. «The Guardian»-ը իր փետրվարյան համարում Արշիլ Գորկու մասին գրել էր.

«Ամերիկայի ամենամեծ նկարիչներից մեկը»: