Թուրքիան Սիրիայի քրդերին մեղադրել է էթնիկ զտումներ անելու մեջ

Թուրքիայի ազգային անվտանգության խորհուրդը, որ ղեկավարում է երկրի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանը, երեկ կայացած նիստում հայտարարություն է հրապարակել, ըստ որի՝ Սիրիայի քրդական կառույցները (PYD/YPG) էթնիկ զտումներ են իրականացնում երկրի հյուսիսային, Թուրքիային սահմանակից հատվածներում, որպեսզի փոխեն տեղի էթնիկ կազմը։ Թուրքիայի ԱԱԽ հայտարարության մեջ նշվում է, որ թուրքական իշխանությունները մտադիր չեն հանդուրժել դա և անելու են ամեն ինչ՝ երկրի սահմանների անվտանգությունն ապահովելու համար։

Թուրքիայի իշխանությունները Սիրիայի քրդական կազմակերպություններն ահաբեկչական են համարում։ Նրանց հայտարարություններում PYD/YPG կազմակերպությունները հիշատակվում են որպես Թուրքիայում գործող «Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության» (PKK) սիրիական մասնաճյուղեր։ Իսկ PKK-ի դեմ թուրքական իշխանությունները պայքարում են դեռ 1970-ական թվականներից (թուրք-քրդական բախումների հետևանքով Թուրքիայի քաղաքների ավերածությունները կարող եք տեսնել ստորև ինտերակտիվ քարտեզներում)։

Այս նոր հայտարարությամբ Թուրքիայի իշխանությունները մի կողմից կարող են հող նախապատրաստել մեկ այլ ճակատից Սիրիա ներխուժման համար, մյուս կողմից սա հստակ ուղերձ է ԱՄՆ-ին այն մասին իմաստով, որ Թուրքիան ամերիկացիներին մեղադրում է էթնիկ զտումներ իրականացնողների հետ համագործակցության մեջ։

Հայտնի է, որ ամերիկյան կողմը Սիրիայում գործողությունների ընթացքում իր համար դաշնակից է ընտրել հենց տեղի քրդերին, իսկ Թուրքիային սա, բնականաբար, չի գոհացնում։ Ավելին, ԱՄՆ-ն զինում ու մարզում է քրդերին, ինչը խանդի տեսարաններ է առաջացնում Թուրքիայում։

Թուրքական իշխանություները դեռ 2012 թվականից երկրի զինված ուժերին թույլատրել են անհրաժեշտության դեպքում, երկրի անվտանգությունն ապահովելու համար ներխուժել Սիրիայի տարածք։ (2017-ի սեպտեմբերին այս թույլտվության ժամկետը հերթական անգամ երկարացվել է ևս մեկ տարով, և այն ուժերի մեջ է մինչև 2018 թվականի հոկտեմբեր)։ Սակայն առաջին ներխուժումը եղել է միայն 2016 թվականի օգոստոսին, որին հաջորդող մի քանի ամիսների ընթացքում թուրքական բանակը 2000 քառակուսի կիլոմետր տարածք է գրավել Սիրիայի հյուսիսում ու մինչև հիմա պահում է իր վերահսկողության տակ։

Մինչ այդ Թուրքիան պատրաստվում էր Սիրիայի տարածք ներխուժել շատ ավելի վաղուց։ 2014 թվականի գարնանը համացանցում է հայտնվում երկրի ԱԳ նախարարի, հետախուզության ղեկավարի ու բանակի շտաբի պետի տեղակալի խորհրդակցության ձայնագրությունը, որում կողմերը քննարկում են ներխուժման առիթ ու պատրվակ ստեղծելու տարբերակները։

ԱԳՆ ղեկավարն առաջարկում է կեղծ հարձակում կազմակերպել Սիրիայում Շահ Սուլեյմանի դամբարանի վրա, որը համարվում է Թուրքիայի անկլավը Սիրիայում։ Դա ձևական առիթ կլինի, որ թուրքական բանակը մտնի Սիրիա ու «պաշտպանի տարածքը»։ Ուշագրավն այն է, որ այս տարբերակը որոշ փոփոխություններով խաղարկվում է. թուրքական հատուկ ուժերը մոտ մեկ տարի անց՝ 2015-ի փետրվարին, մտնում են Սիրիա ու ավելի հյուսիս՝ սահմանին ավելի մոտ են տեղափոխում Շահ Սուլեյմանի մասունքներն ու դամբարանի պատվո պահակախմբի անձնակազմը (լուսանկարում)։

Մեկ այլ տարբերակ էլ առաջարկում է թուրքական հետախուզության ղեկավարը. նա առաջարկում է իր մարդկանց ուղարկել Սիրիա, որտեղից նրանք հրթիռներ կարձակեն Թուրքիայի ուղղությամբ, ինչն էլ թուրքական բանակի համար առիթ կլինի Սիրիա մտնելու համար։ Երկու տարբերակներն էլ, ըստ էության, հավանության են արժանանում։ Խորհրդակցության ընթացքում նշվում է նաև, որ իրենք՝ թուրքերը, Սիրիայում կռվող զինյալներին զենք են մատակարարում, իսկ դրանից բացի, Սիրիայում գործում է զինյալների 1000-հոգանոց խումբ, որն անհրաժեշտության դեպքում կաջակցի թուրքական բանակի գործողություններին։

2016 թվականի օգոստոսին Թուրքիայի բանակը վերջապես լայնածավալ հարձակում սկսեց Սիրիայի տարածքում։ Այն ժամանակ նշվում էր, որ գործողություններն ուղղված են «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական կազմակերպության դեմ, որն այդ պահին Սիրիայում վերահսկում էր հսկայական տարածքներ, այդ թվում՝ նաև Թուրքիայի հետ սահմանամերձ հատվածներից մեկը։ Սակայն Թուրքիայի բանակի հետագա գործողությունները ցույց տվեցին, որ թուրքական իշխանություններն այս քայլերով լուծում էին երկու խնդիր.

1. Սիրիայի հատվածում, սահմանի մոտ տեղակայված քրդական վերահսկողության գոտիների միավորումը բացառելը։ Սահմանամերձ շրջանները հիմնականում քրդերի ձեռքում էին, ու հետագայում ԻՊ-ից մյուս սահմանամերձ շրջանները գրավելու դեպքում քրդերը կարող էին իրենց վերահկողության տակ առնել ամբողջ սահմանային հատվածը։ Ապագան ցույց տվեց, որ Թուրքիան իր այս նպատակին հասավ (ստորև քարտեզում՝ թուրքական վերահսկողության գոտին՝ մխրճված քրդական վերահսկողության գոտիների միջև. 2017 թվականի հուլիսի դրությամբ)։
2. Ցամաքային ներկայությամբ ավելի մեծ կշիռ ապահովել Թուրքիայի համար՝ Սիրիայի հակամարտության լուծմանն ուղղված հետագա բանակցությունների ընթացքում։ Աստանայի բանակցությունները ցույց տվեցին, որ այս նպատակին նույնպես թուրքական իշխանությունները հասան. ներկայում այս բանակցություններում ավելի մեծ կշիռ ունեցող երկրներն են Ռուսաստանը (դաշնակցում է Սիրիայի նախագահի հետ, բազաներ ու զորք ունի Սիրիայում), Իրանը (դաշնակցում է Սիրիայի նախագահի հետ, զորքեր ունի Սիրիայում) և հենց Թուրքիան (չի դաշնակցում Ասադի հետ, բայց զորք ունի Սիրիայում)։

Թուրքիայի հերթական հավանական ներխուժումը կարող են լինել հենց քրդական վերահսկողության տակ գտնվող սիրիական տարածքները, որոնք սահմանակից են հենց Թուրքիային։ Սրա վերաբերյալ կարծես համաձայնություն կա նաև Ռուսաստանի հետ, որը չի ողջունում քրդերի մասնակցությունը հակամարտության լուծման բանակցություններին։ Հավանական է, որ քրդերի մեծ կշիռը չի բխում նաև Իրանի շահերից։ Սակայն և՛ Իրանի, և՛ Ռուսաստանի շահերից չի բխում նաև Թուրքիայի կշռի ավելացումը։

Իսկ քրդերի դեմ գործողությունների ամենամեծ խոչընդոտը Թուրքիայի համար լինելու է ԱՄՆ-ի դեմ լինելը։ Ամերիկյան կողմը ոչ միայն զինում է քրդերին ու դաշնակցում նրանց հետ, այլև բազաներ ունի Սիրիայի՝ քրդական վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում (ստորև քարտեզում նշված են այդ բազաները)։ Պենտագոնի ամենաթարմ տեղեկություններով՝ Սիրիայում ամերիկյան զորքերի քանակը հասնում է 1700-ի։