Ժամը 11.40. 31 տարի առաջ այս օրը ժամանակը կանգ առավ

31 տարի առաջ այս օրը հանրապետությունում ժամանակը կանգ առավ` ժ. 11.40: Այն, ինչ տեղի ունեցավ Հայաստանի հյուսիսում, հարյուր հազարավոր մարդկանց համար ժամանակը բաժանեց «մինչ» և «հետո»-ի: Այն տարածքում, որը գրեթե 3 տասնամյակ գնահատվում էր որպես «աղետի գոտի», հիմա արդեն մեծանում է սերունդ, որը միայն լսել է երկրաշարժի մասին:   Իսկ  աղետի իրական դեմքը, ողբերգություն  ավելի քան սարսափելի էր

1988թ. դեկտեմբերի 7-ի Սպիտակի երկրաշարժի նման ավերիչ ուժի երկրաշարժեր երկրագնդի վրա, միջին հաշվով, տարեկան լինում է 15-20 անգամ: Սեյսմաբանները հետո պիտի գնահատեին Սպիտակի 10-բալանոց երկրաշարժի առանձնահատկությունները՝ լրիվ ցիկլի երկրաշարժ՝ նախացնցումներով, հիմնական ցնցումով և հետցնցումով:

Մարդկային ողբերգությունն անչափելի է: Ու տարիներ պիտի անցնեին, որպեսզի հազարավոր ճակատագրեր խեղած աղետի իրական պատկերը հնարավոր լիներ չափել գնահատել չոր թվերով:

Սպիտակի երկրաշարժն ընդգրկել էր հանրապետության տարածքի մոտ 40%-ը: Ավերման գոտում էպիկենտրոն Նալբանդում երկրաշարժի ուժգնությունը 10 և ավելի բալ էր: Րոպեների ընթացքում ավերվեց 21 քաղաք և շրջան, 342 գյուղ: Անօթևան մնաց կես միլոնից ավելի մարդ, հոսպիտալացվեց 12500-ը:

Պաշտոնական տվյալներով` զոհվեց 25000-ը, իրականում այդ  թիվն անցնում էր 35 հազարից։ Զոհերի թիվը շատ էր հատկապես Լենինականում` շուրջ 17 հազար և Սպիտակում՝ 4 հազարից ավելի: Ավերվեց Հայաստանի բնակֆոնդի 17%-ը, դադարեց գործել 170,   արդյունաբերական ձեռնարկություն, մոտ 1000 կրթական հաստատություն մասնակի կամ ամբողջովին փլուզվեց, անդառնալի վնաս հասցվեց գյուղերին, ճարտարապետական, պատմական, արվեստի հուշարձաններին: Րոպեների ընթացքում լրիվ կամ մասնակի ավերվեցին Լենինականը, Սպիտակը, Կիրովականը, Ստեփանավանը: Երկրաշարժի գոտում շարքից դուրս եկան ջերմամատակարարման, էներգամատակարարման բոլոր համակարգերը: Տարերային աղետը հանրապետության տնտեսությանը հասցրեց ավելի քան 13 մլրդ ռուբլու վնաս։

Աղետը բացահայտեց անպարտելի Խորհրդային Միության խոցելիությունը: Շատ արագ պարզ դարձավ, որ չկան ծայրահեղ իրավիճակում գործող կազմակերպություններ և ծառայություններ: Փրկարարական աշխատանքները սկսվեցին միայն մի քանի օր  անց: Մինչ այդ բնակչները սեփական ուժերով էին փլատականերից փորձում դուրս բերել հարազատներին: Նրանց անփորձությունը ու գիտելիքների պակասը երբեմն պատճառ էր դառնում անտեղի զոհերի: Կարիք կար փրկարարական տեխնիկայի: Ազգաբնակչության և փրկարարների ջանքերով փլատակներից, զոհված կամ ողջ, դուրս բերվեց ավելի քան 45000 մարդ:

1989թ. սկզբում աղետի գոտում աշխատում էր այլ հանրապետություններից ժամանած ավելի քան 40 հազար մասնագետ: 1990թ. հունվարի 1-ի դրությամբ «Հայաստանի օգնության հիմնադրամին» փոխանցվել էր հանգանակված շուրջ 35 մլն դոլար: Նախատեսված էր ավերվածը վերականգնել երկու տարում։

Հետահայաց գնահատմամբ` աղետի սոսկալի վնասները պայմանավորված էին մի քանի հանգամանքով՝

1. Հանրապետության ողջ տարածքում թերագնահատված էր սեյսմիկ վտանգը: Կոնկրետ այդ գոտու սեյսմիկ վտանգը գնահատված էր 7-8 բալ, մինչդեռ երկրաշարժի ուժգնությունը Սպիտակում 10 բալ էր :

2 .Շենքերի և կառույցների նախագծման ժամանակ թույլ էին տրվել կոպիտ սխալներ, խախտվել էին սեյսմակայուն շինարարության չափանիշները:

3. Շինարարության որակը եղել էր ողբալիորեն ցածր:

4. Տասնյակ հազարավոր զոհերի պատճառը նաև փրկարական աշխատանքների ձգձգումն ու ոչ ժամանակին կազմակերպումն էր, հմտությունների և իրազեկման բացակայությունը: