Ո՞ր ընտանիքները կարող են դառնալ խնամատար

Ի՞նչ ռիսկեր կան խնամատարության գործընթացում և որքանո՞վ է հասարակությունն այսօր պատրաստ օգնության ձեռք մեկնել կարիքի մեջ հայտնված երեխաներին։ Այս խնդիրների վերլուծությունը հրատապ ու այժմեական է դարձել խնամքի հաստատություններն ու մանկատները փակելու հետևանքով:

Աշխարհում գործում է խնամատարության 12 մոդել։ Հայաստանում տեղայնացվել ու կիրառվում է միայն 4-ը։ Այս հարցերի շուրջ քննարկում է անցկացվել Գյումրիում, որին մասնակցել են ոլորտի պատասխանատուներն ու մասնագետները։

2019 թվականի տարեվերջին Գյումրիում գործող գիշերօթիկները փակվեցին։ Երեխաների մի մասը վերադարձավ կենսաբանական ընտանիք, իսկ առավել ռիսկային համարվողները տեղափոխվեցին Նանսենի անվան թիվ 1 գիշերօթիկ հաստատություն։ Հենց նման երեխաների դեպքում է պետությունն առաջարկում խնամատարության մոդելի կիրառումը, որը պարզվում է` Հայաստանում ներդրվել է դեռ 15 տարի առաջ:

«Մենք արդեն 93 դեպք ունենք խնամատարության, 93 օրինակով կարող եմ վստահաբար ասել` հայկական խնամատարության մոդելն աշխարհում չտեսնված մոդել է, ոչ մի երկրում էդպիսի բան չկա, որ 18 տարին լրանալուց հետո էլ շարունակեն ընտանիքները այդ կապը, այդ ջերմությունը պահեն երեխաների հետ»,- նշում է ՀՕՖ-ի երեխաների աջակցության կենտրոնի տնօրեն Միրա Անտոնյանը:

Ըստ մասնագետի` հայկական ընտանիքները գրեթե միշտ ցանկանում են խնամատարության վերցնել ավելի փոքր տարիքի երեխաների։ 12-ից բարձրի դեպքում խուսափում են` մտածելով, որ  երեխան գիտակից տարիքում է գտնվում և հնարավոր է` համակերպվելու հետ բարդություններ առաջանա:

Երեխային խնամատարության հանձնելու համար կան հստակ չափորոշիչներ, որոնք տարբերվում են որդեգրման գործընթացից։

«Որդեգրման դեպքում ծնողն ինքն է գնում մանկատուն և իր ճաշակով երեխա ընտրում, խնամատարության դեպքում հակառակ կողմից ենք գալիս, նայում ենք` այս երեխան ինչ պատմություն ունի, ինչ դժվարություններով է անցել։ Եթե շատ ակտիվ երեխա է, փնտրում ենք համեմատաբար խաղաղ բնավորություն ունեցող, հանդուրժող ծնողներ ու ընտանիք»,- ասում է Միրա Անտոնյանը:

Մասնագիտական հանձնաժողովը խնամատարության պատրաստ ընտանիքների ընտրության հարցում ցուցաբերում է բծախնդրություն։ Հետագա բարդություններից, այդ թվում` ընտանիքի շահադիտական մոտեցումները բացառելու համար կիրառում է 17 ֆիլտր:

«Եթե ընտանիքը նպաստառու է, չի կարող դառնալ խնամատար ընտանիք, եթե ընտանիքում չկա կայուն եկամտի հնարավորություն և խնամատարության համար տրված գումարն այդ ընտանիք մտնող միակ գումարն է, բացառում ենք այդ թեկնածուներին»,- գործող ֆիլտրերից մի քանիսն է ներկայացրել Միրա Անտոնյանը:

Ըստ նրա` Հայաստանում դեռ խնամատարության գործընթացին անցնելու բոլոր շղթայական մոտեցումները ներդրված չեն։ Հաճախ բռնության ենթարկված երեխայի դեպքում հստակ պատասխանատուներ չկան, որոշ դեպքերում էլ վերահսկող կառույցները գործում են իրարից անկախ։

Ըստ ուսումնասիրությունների` երեխաների հանդեպ բռնության դեպքերը, որոնք տեղի են ունենում ոչ միայն ընտանիքներում, հատկապես երեկոյան ժամերին կամ հանգստյան օրերին, պատասխանատու կառույցները արագ արձագանքման և օգնության հնարավորություն չեն ունենում։ Դեպքերի նվազեցման համար պետք է ներդնել հասանելի շուրջօրյա ծառայություններ։

Գիշերօթիկների գործունեության վերջնական դադարեցումից հետո խնամատարությունը ռիսկային համարվող ընտանիքների երեխաների համար լինելու է ապահով տարբերակը, նախատեսվում է կիրառել նաև փոքր տան գաղափարը, երբ մեկ հարկի տակ չափահաս երիտասարդները կկարողանան ապրել մինչև 23 տարեկան դառնալը։