Հոլանդական բանտային հրաշքը. ինչպիսի՞ն է վիճակը Հայաստանում

Աշխարհի շատ երկրների ու ժողովուրդների համար տարօրինակ համարվող օրենքներով ու կացութաձևով հայտնի Նիդերլանդները հերթական անակնկալն է մատուցում աշխարհին: Մինչ աշխարհի բազմաթիվ երկրներում գլուխ են կոտրում, թե ինչպես պայքարեն հանցավորության աճի դեմ, ինչ անեն, որ ինչ-որ կերպ թեթևացնեն բանտերի գերբեռնվածությունը, նույնիսկ միլիոնավոր դոլարներ են ծախսում նոր բանտեր կառուցելու համար, Հոլանդիայում տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը. մտածում են՝ ինչ անել կիսադատարկ բանտերը:

Ընդհանրապես, հոլանդական բանտային մոդելն այսօր աշխարհում համարվում է ամենաազատական ու մարդասիրական մոդելներից մեկը, որի հիմքերը դրվել են ոչ թե տարիներ, այլ, կարելի է ասել, որ դարեր առաջ: 1595 թվականից հոլանդական բանտերում ներդրվեց այսպես կոչված «Հոորտի» մեթոդը, որն իր անվանումը ստացել էր բանտային բարեփոխման հեղինակ Յան վան դե Հոորտի անունից: Առաջին անգամ հենց հոլանդական բանտերում սկսեցին կիրառվել կալանավորներին ուղղելու վերականգնողական, պրոբացիոն ծրագրերը, կալանավորին հնարավորություն տրվեց բանտում նոր մասնագիտություն սովորել, ստանալ կրթություն և բարձրակարգ բժշկական սպասարկում, նույնիսկ աշխատել ու աշխատավարձ ստանալ: Մի խոսքով,հոլանդական բանտի հիմքում դրվեց ոչ թե պատժելու, այլ մարդուն ուղղելու, նոր՝ հասարակության համար պիտանի մարդ դաստիարակելու սկզբունքը:

20-րդ դարի երկրորդ կեսից «Հոորտի» մեթոդը առավել լայն կիառում գտավ հոլանդական բանտերում: Բանտերը սկսեցին կահավորել ինչպես միջին կարգի հյուրանոցներ, դրանք սկսեցին նմանվել դպրոցական ճամբարների, որտեղ կար ամեն հնարավորություն՝ սպորտդահլիճ, մարզասրահ, գրադարան, այգի, հանգստի սենյակ ու կինոսրահ, արհեստանոցներ, նույնիսկ կալանավորը ազատորեն կարող էր օգտվել խոհանոցից ու իր սիրելի ճաշատեսակը պատրաստել: Դպրոցական ճամբարներից բանտերը տարբերվում էին միայն բարձր ճաղավանդակներով : 

Հոլանդական այդ մոտեցումը շատերը քննադատում էին, համարում անարդյունավետ, բայց ժամանակն ու կյանքը ցույց տվեցին, որ այդ մեթոդը գործում է:

2013 թվականին բանտարկյալների ու հանցագործների պակասի պատճառով Նիդերլանդներում փակվեց 19 բանտ, իսկ մինչև ամառ նախատեսվում է փակել ևս 5 բանտ: Դատարկ բանտեր պահելը Հոլանդիայի նման երկրի համար թանկ հաճույք է: Նույնիսկ նախորդ տարվա սեպտեմբերին Հոլանդիան իր բանտերի դատարկ բանտախցերը վարձակալությամբ տրամադրեց Նորվեգիային ու Բելգիային, Նորվեգիայից ավելի քան 240 բանտարկյալներ ընդունեց, սակայն դա էլ չի «փրկում» իրավիճակը: Հոլանդական բանտերը գնալով դատարկվում են: 

Դատարկ բանտերից մի քանիսը վերանորոգելուց հետո Հոլանդիայի կառավարությունը տրամադրեց փախստականներին՝ որպես ժամանակավոր կացարաններ: 

Մեկ տասնյակից ավելի բանտեր աճուրդով վաճառվեցին: Դրանց նոր սեփականատերերը հիմնականում որոշեցին նախկին բանտերի շենքերը հյուրանոցների վերածել՝ շքեղ համարներով, բայց մասամբ պահպանելով բանտային ինտերիերը:

Հոլանդիայում հանցավորության մակարդակը, սկսած 2004 թվականից, շեշտակի նվազում է: Նվազման պատճառները մի քանիսն են: Նախ՝ ազատական օրենքներ են սահմանվել թմրամիջոցների տարածման ու կիրառման համար, ոլորտը ապաքրեականացվել է, ու ըստ էության գործում է միայն տուգանքների մեխանիզմը: Թեթև և հասարակության համար առանձնակի վտանգավորություն չներկայացնող հանցագործությունները ևս Հոլանդիայում ոչ թե ազատազրկմամբ են պատժվում, այլ տուգանքով, հանրօգուտ աշխատանքով:  Հոլանդիայում լայն տարածում ունի նաև էլեկտրոնային ձեռնաշղթաների կիրառումը, որը թույլ է տալիս հանցագործություն կատարած անձին աշխատել ազատության մեջ ու վճարել սահմանված տուգանքը, ոչ թե պորտաբույծի նման ապրել պետական բյուջեի հաշվին՝ բանտում ժամանակ սպանելով:

Ի դեպ, կայացած վերականգնողական, պրոբացիոն ծառայության շնորհիվ Հոլանդիայում կտրուկ նվազել է նաև կրկնահանցագործների թիվը: 17 միլիոն բնակչություն ունեցող Հոլանդիայում այսօր հաշվառված է ընդամենը 11 հազար բանտարկյալ: 100 հազար բնակչի հաշվով Հոլանդիայում ազատազրկվածների թիվը կազմում է ընդամենը 69 մարդ, Միացյալ Նահանգներում 100 հազարին բաժին է ընկնում 716 մարդ, Ռուսաստանում՝ 460: Այս երկու երկրներում հանցավորության նման բարձր մակարդակը բացատրվում է նաև պրոբացիոն ծառայության բացակայությամբ կամ թերի աշխատանքով, քանի որ բանտերում հայտնվածների մեծ մասը կրկնհանցագործ է:

Հայաստանն իր ցուցանիշով դասվում է միջին հանցավորության մակարդակ ունեցող երկրների շարքում՝ 100 հազար բնակչի հաշվով 166 մարդ, որը մի փոքր ավելի է Մեծ Բրիտանիայի և Ուելսի ցուցանիշից: Պրոբացիոն ծառայությունը Հայաստանում ներդրման սաղմնային փուլում է, և այս հարցում անելիքները շատ են: 

Մեկ ուշագրավ տեղեկություն ևս՝ 2017 թվականի առաջին կեսի տվյալներով՝ Հայաստանի ազատազրկման վայրերում պատիժ կրողների թիվը հասնում է մոտ 5000-ի: Մեկ ազատազրկվածի օրական ծախսը պետական բյուջեից օրական կազմում է 6240 դրամ, այսինքն՝ մեկ ազատազրկվածը ամսական կտրվածքով պետբյուջեին ավելի թանկ է արժենում՝ գրեթե 187 հազար դրամ, քան մեկ ուսուցիչը, դասախոսը, գիտնականը կամ բժիշկը: