Արդյոք նոր Սահմանադրությունն անհրաժեշտ է․ Փաշինյանը պատասխանել է հարցին

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հարցազրույց է տվել Հայաստանի հանրային ռադիոյի «Անվտանգային միջավայր» հաղորդմանը։

Հանրային ռադիո – Պարոն վարչապետ, սովորաբար հեղափոխություններին հաջորդում է նոր Սահմանադրությունը, որի հիմնական օրենքը, այսպես ասենք, պայմանագիրն է հասարակության և պետության միջև: Արդյոք նոր Սահմանադրությունն անհրաժեշտ է:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Նախ եկեք արձանագրենք, որ հեղափոխությունից հետո էլ, 2018թ. ժողովրդական, ոչ բռնի, թավշյա հեղափոխությունից հետո էլ, և 2020թ. 44-օրյա պատերազմից հետո էլ, և անկախ այս ամենից, Սահմանադրության թեման Հայաստանի Հանրապետությունում միշտ կենդանի է եղել ամենատարբեր առիթներով: Ուզում եմ հիշեցնել, որ 2018թ. հեղափոխությունից հետո կային ձայներ, կարծիքներ, որ պետք է փոխել Սահմանադրությունը և վերադառնալ կառավարման կիսանախագահական համակարգի: Ես այդ գաղափարը չէի կիսում:

Պատերազմից հետո նորից այդ գաղափարը հնչեց, որ եթե մենք ունենայինք կիսանախագահական համակարգ, գուցե ամեն ինչ այդպես չստացվեր: Եթե անկեղծ ասեմ, հենց անմիջապես այդ պատերազմական շրջանում ես էլ էի մտածում, որ գուցե այդ փաստարկները ճիշտ են և գուցե ես ինքս էլ թերագնահատել եմ այդ հանգամանքը, որովհետև մեր գործող Սահմանադրությամբ Գերագույն հրամանատար, բանակ և այլն, այդ հարաբերությունները երբ և ինչպես է գործում, և ուղղահայացում էլ ճեղքեր կան, որոնք նույնպես 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, իհարկե, իրենց արտահայտեցին, ի ցույց դրեցին: Բայց ընդհանրապես վերջին շրջանում և հիմա շատ լայնորեն քննարկվում է, խոսել եմ նոր Սահմանադրություն ունենալու անհրաժեշտության մասին, և եթե ինձ հարցնեք՝ ինչո՞վ է պայմանավորված նոր Սահմանադրությունը, ես վերջին շրջանում նաև շատ եմ խոսում հայրենիք-պետություն հասկացությունների հարաբերությունների մասին, շատ եմ խոսում պետական ինստիտուտներն ամրացնելու անհրաժեշտության մասին: Շատ եմ խոսում և շատ եմ խոսել, և մեծ հաշվով՝ նաև 2018 թ. Ժողովրդական, ոչ բռնի, թավշյա հեղափոխությունը նաև քաղաքացի-պետություն հարաբերությունների մասին է, քաղաքացի-պետություն դե յուրե, դե ֆակտո սոցիալական, աշխատանքային հարաբերությունների մասին:

Եվ ես արձանագրում եմ, միշտ եմ արձանագրել, բայց իհարկե հետագայում է, որ դրա կարևորության ընկալումն ինձ համար դարձել է ամբողջական: Մենք քաղաքացու և պետության միջև ճեղք ունենք: Ինչո՞վ է արտահայտվում այդ ճեղքը: Այդ ճեղքն արտահայտվում է նորից լեգիտիմությամբ, որովհետև Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը, որն ընդունվել է 1995թ. և մի քանի անգամ փոփոխվել է, այդ Սահմանադրությունը երբեք չի ընդունվել այն պայմաններում և միջավայրում, երբ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին ինքն իրեն ասի՝ ես գնացի, քվեարկեցի և ընդունեցի Սահմանադրություն: Այսինքն՝ ես գնացի և արձանագրեցի իմ պայմանավորվածությունը մյուս քաղաքացիների և պետության հետ, որ մենք իրար հետ հարաբերվում ենք այսպես և ապրում ենք այսպես: Այսօր շատ եզրույթներ կան, որ մենք ասում ենք, և վերլուծաբանները, մտավորականները շատ հաճախ խոսում են այն մասին, որ մենք պետական ժողովուրդ չենք, մենք երկար ժամանակ պետություն չունեցած ժողովուրդ լինելով՝ դեռ չենք դարձել պետական ժողովուրդ և այլն, և այդպես շարունակ: Այս խոսույթը կա, բայց ես չեմ ուզում մտնել դրա մանրամասների մեջ, ասել՝ այդպես է, թե այդպես չէ, որովհետև ինչ-որ առումով այդպես է, ինչ-որ առումով այդպես չէ, բայց ես ուրիշ բան եմ ուզում մենք ֆիքսենք, ո՞րն է այն կետը, ո՞րն է այն պահը, երբ մենք ոչ պետական ժողովրդից վեր ենք ածվում պետական ժողովրդի: Այդ պահը Սահմանադրական հանրաքվեն է, երբ մարդը գնում է ինքն իր ազատ կամքով, առանց հարկադրանքի, առանց կեղծիքների, առանց ընտրակեղծիքների, առանց մանիպուլյացիաների և ձեռք բերում պայմանավորվածություն:

Գիտեք ինչ, ընդհանրապես ընդունված է պայմանավորվածությունն արձանագրել ձեռքսեղմումով: Երբ քվեատուփերը բացում ենք, տեսնում ենք՝ անհրաժեշտ թվով քաղաքացիներ քվեարկել են դրա օգտին, այդքան քաղաքացին քվեարկելով՝ միաժամանակ ինչքան մարդ է կողմ քվեարկել, կամ նույնիսկ մասնակցել է, դեմ է քվեարկել, ես միաժամանակ այդքան մարդու հետ ձեռքսեղմում եմ անում, պայմանավորվածություն եմ ձեռք բերում. ասում եմ՝ մենք իրար հետ ապրում ենք այսպես, ապրում ենք պետականորեն, այդ է իմ գիծը, որտեղ պետության ժողովուրդը, ազգը դառնում է ժողովուրդ: Ինչ տարբերություն ազգի և ժողովրդի միջև, որովհետև ազգը էթնիկ ընկալում է, իսկ ժողովուրդը սահմանադիրն է:

Հանրային ռադիո – Սահմանադիր սուբյեկտ է այսինքն:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Այո, ժողովուրդը սահմանադիր սուբյեկտ է:

Հանրային ռադիո – Ըստ էության, ես ճիշտ հասկացա՞, գործող Սահմանադրության խութերն են միգուցե, որ պետություն և հասարակություն այդ ճեղքը լրացնելու, այդ ճեղքը բուժելու խնդիր է հանդիսանում:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Գիտեք, այս առումով, ոչ թե ընդհանրապես, այլ իմ այս ասածի առումով էական չէ ինչ է գրված Սահմանադրության մեջ, այս կոնտեքստում, իհարկե էական է ինչ է գրած, բայց այս կոնտեքստում էական չէ ինչ է գրած Սահմանադրության մեջ, էական է, թե ինչքանով այդ Սահմանադրությունն օրգանիկ կապ ունի ժողովրդի հետ: Օրգանիկ կապը ժողովրդի հետ ոչ միայն արտահայտվում է, որ մենք պետք է քննարկենք, բոլոր նրբությունները հասկանանք, բոլոր ձևակերպումները հանենք: Սահմանադրության տեքստը, գիտեք, մեծ մասամբ ավելի շատ մասնագիտական քննարկման ձևակերպումների խնդիր է քաղաքական ուղենիշները սպասարկելու համար, բայց պետության հետ գենետիկ կապը, ժողովրդի հետ գենետիկ կապը ձևավորվում է այն պահից, երբ ժողովուրդն ընդունում է, հաստատում է այդ պայմանը, առաջինն ինքն արձանագրում է, որ ինքն այլևս պետական ժողովուրդ է և ինքն արձանագրում է, որ այս պետության սահմաններում իրար հետ մենք հարաբերվելու ենք այս կանոններով:

Այսինքն, իմ ընկալմամբ և համոզմամբ նոր Սահմանադրություն ունենալու անհրաժեշտությունը պայմանավորված է այս գենետիկ կապը մեր ժողովրդի և մեր պետության հետ, այդ ճեղքը լրացնելու գենետիկ կապը, որովհետև մեր հանրային ընկալումն այն է, որ ժողովուրդը երբեք չի գնացել և կողմ չի քվեարկել…

Հանրային Ռադիո – Որն ավելի կլեգիտիմացնի այն հարաբերությունները, որի մասին խոսեցինք, պետություն և ժողովուրդ հարաբերությունների մասի՞ն է խոսքը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Այո: Լեգիտիմությունն ընդհանարապես բոլոր հարաբերություններում էլ շատ էական է: Երկու կամայական քաղաքացու հարաբերություններում լեգիտիմությունը շատ էական է, որովհետև ի՞նչ է լեգիտիմ հարաբերությունը. լեգիտիմ հարաբերությունը հետևյալն է՝ ի՞նչ եմ ակնկալում ես ձեզնից և ի՞նչ եք ակնկալում դուք ինձնից: Ձեր ակնկալիքների ո՞ր մասն եմ ես պատրաստ բավարարել, դա մեր հարաբերությունների լեգիտիմ հիմքն է, և ի՞նչ ակնկալելու իրավունք ունեք դուք ինձնից, որովհետև ամեն ինչ չէ, որ կարող եք ինձնից ակնկալել: Լեգիտիմությունն այն է, որ մեր հարաբերությունների մեջ ձևավորվում է ընդունելի մի շրջանակ, որտեղ մենք ազատ ենք իրար հետ շփվել:

Հանրային Ռադիո – Պարոն վարչապետ, այսինքն՝ Երրորդ հանրապետությունը ձևավորվել է Անկախության հռչակագրի հիման վրա, և Դուք առաջարկում եք նոր Սահմանադրություն նոր Չորրո՞րդ հանրապետության համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ես ուզում եմ հիշեցնել, որովհետև հիմա շատ են խոսում դրա մասին, իշխանությունը, կառավարությունը փոխում է Սահմանադրությունը, կառավարությունն այս կանի, կառավարությունն այն կանի, կառավարությունը ոչ մի բան էլ չի կարող անել այս առումով, կառավարությունը չի կարող փոխել Սահմանադրությունը: Կառավարությունը կարող է առաջարկել ժողովրդին, կառավարությունը կարող է խոսել ժողովրդի հետ, կառավարությունը կարող է իր բացատրությունները ներկայացնել ժողովրդին, և միայն ժողովուրդը կարող է այդ որոշումը կայացնել: Ընդ որում, ես հիմա տեսնում եմ նաև որոշակի շահարկումներ, որոնք անընդունելի են: Հիմա արդեն սկսել են ասել, թե իշխանությունը կկեղծի քվեարկությունը: Գիտեք, տասնյակ ընտրություններ ենք արել Հայաստանում 2018 թվականի հեղափոխությունից հետո, թող ցույց տան մի դեպք, ՏԻՄ մակարդակում, համապետական մակարդակում, միջազգայնորեն ճանաչվել է մեր ընտրությունների օրինականությունը, ՏԻՄ մակարդակում միջազգային դիտորդներ միշտ չէ, որ լինում են, եղել են դեպքեր, որ մենք՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը հաղթել է, եղել են դեպքեր, որ մենք պարտվել ենք: Թող ցույց տան մի դեպք, երբ մենք մի քվեաթերթիկի հետ կապված հարց ենք բարձրացրել, կամ կեղծիք է տեղի ունեցել, որովհետև այդ ճանապարհով գնալ՝ կնշանակի ոչնչացնել մեր իսկ քաղաքական ինքնությունը: Դա անհնար է:

Հանրային Ռադիո – Իմիջիայլոց, մեղադրանքներ կան ընդդիմադիր շրջանակներից, նաև այն շրջանակներից, թե Ձեզ վրա ճնշում են գործադրում նաև արտաքին աշխարհից՝ նոր Սահմանադրություն ընդունելու հարցում: Ձեր արձագանքն ինչպիսի՞ն է այս խոսույթին:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Իմ արձագանքը հետևյալն է այդ խոսույթին. շատ ուղիղ են ասում, ասում են՝ այս Սահմանադրության փոփոխությունները կապված են Ադրբեջանի ճնշումների հետ: Ես պիտի հետևյալն ասեմ Ձեզ, ես էլի պետք է վերադառնամ մեր խոսակցության ամենասկզբին, որովհետև ցանկացած կառավարություն ինքը պետք է վերլուծի և հասկանա, թե ինչ հայեցակարգի հիման վրա է ինքն ապահովելու երկրի անվտանգությունը և պետք է տեղորոշի, զատորոշի այն պրոբլեմները և կետերը, որոնք արտաքին անվտանգային սպառնալիք են առաջացնում: Հիմա ես վերադառնամ նաև բանակի հետ կապված խոսույթին, տեսեք, երբ ես ասում էի, որ բանակը Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքում գործելու, ինքնիշխան տարածքը պատրաստելու և սպասարկելու համար է, անվտանգությունն ապահովելու համար է, և սա կարևոր է ոչ միայն ներքին, այլև արտաքին առումով, որպեսզի դու արտաքին աշխարհին, ըստ էության, հայտարարագրում ես, թե դու ինչ ես ուզում անել, քո մտադրություններն ես հայտարարագրում: Երբ քո մտադրությունները հայտարարագրում ես, ուրիշներն էլ իրենց մտադրություններն են հայտարարագրում, և այդ հայտարարագրումների պրոցեսում է, որ առաջանում են կոնֆլիկտները: Մենք գիտենք, որ ագրեսիվ միջավայրում ենք, հիմա մեր խնդիրն ի՞նչ է, մեր խնդիրը հետևյալն է՝ հասկանալ, թե ինչու է մեր միջավայրն ագրեսիվ մեր նկատմամբ: Ես շատ կոպիտ օրինակ բերեմ, շատ կոպիտ, ամենայն հարգանքով բոլոր երկրների նկատմամբ: Ուղղակի առակի լեզվով խոսելու տրամաբանության մեջ պատկերացրեք՝ մենք իրար հետ երկուսով քայլում ենք մի ճանապարհով և մենք պիտի ա կետից գնանք բ կետը: Իրար հետ գիտենք, թե ուր ենք ուզում գնալ, մենք այդ ճանապարհով քայլում ենք և տեսնում, որ ճանապարհի երկու եզրերին ցուլ է կանգնած, և նայում ենք իրար՝ տեսնում ենք, որ մենք կարմիր զգեստներով ենք:

Հանրային Ռադիո – Երկուսս էլ:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Երկուսս էլ: Ընդ որում, ոտքից գլուխ կարմիր զգեստներով ենք և մենք պետք է որոշում կայացնենք: Ընդ որում` այդ կարմիր զգեստն ինձ համար գործել է իմ սիրելի տատիկը, որը չկա, Աստված հոգին լուսավորի, և այդ շորն ինչ-որ առումով ինձ համար ամբողջ կյանքում ինձ ուղեկցել է, թալիսմանի նշանակություն ունի ինձ համար: Ձերն էլ Ձեր հարազատներից որևէ մեկը: Այդ ճամփորդության մեջ այդ զգեստը Ձեզ ջերմացնում է: Զուտ պետք է քայլենք այդ ճանապարհով: