Հայաստանի 12 ՔԿՀ-ներից միայն երեքում է իրականացվում «Բանտային կրթություն» ծրագիրը

Հոկտեմբերի 13-ը Բանտային կրթության միջազգային օրն է: 30 տարի առաջ քաղաքացիական հասարակությունը կոչ արեց բանտարկյալների համար կրթության պայմաններ ստեղծել: Այս կոչին արձագանքեցին աշխարհի շատ երկրներ: Իսկ ինչպիսի՞ն է Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում իրականացվող կրթության առկա վիճակն ու արդյո՞ք ապահովում է անազատության մեջ գտնվող դատապարտյալների կրթություն ստանալու սահմանադրական իրավունքը:

Այս հարցերի շուրջ «ԴԻ-Վի-ՎԻ ինթերնեյշնլ» հայաստանյան գրասենյակը Գյումրիում կազմակերպել էր քննարկում, որին մասնակցում էին արդարադատության համակարգի պատասխանատուները և բանտային կրթության թեման լուսաբանած լրագրողները:

Հայաստանի 12 քրեակատարողական հիմնարկներից միայն երեքում են դատապարտյալներն օգտվում կրթություն ստանալու իրավունքից: Սա մասնագետները համարում են դատապարտյալների հանդեպ խտրական վերաբերմունք, թեև բանտային պայմաններում կրթություն ստանալը պարտադիր չէ:

Կրթվելու այս կամ այն կրթական ծրագրերին մասնակցելու ցանկություն հայտնում է դատապարտյալը:

Քրեակատարողական հիմնարկներում մշտապես կրթությունն իրականացվել է երկու եղանակով՝ ֆորմալ և ոչ ֆորմալ: Ֆորմալ կրթական ծրագիրը պարտադիր էր խորհրդային տարիներին, երբ բոլոր դատապարտյալներին միջնակարգ կրթություն ստանալուց հետո տրվում էր ատեստատ: Հիմա ավելի տարածված է ոչ ֆորմալ կրթությունը:

«Կրթության կազմակերպման ձևերը`  լինի դրսեկություն, թե ստացիոնար կրթություն, կապված է ուղղիչ հիմնարկի տեսակից, պատժի տեսակից, ժամկետներից։ Օրինակ` բաց ուղղիչ հիմնարկում դատապարտյալը կարող է անգամ ստացիոնար բարձրագույն կրթություն ստանալ` դուրս գալով  տարածքից, գնալով դասի և վերադառնալով»,- ասել է իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Դավիթ Թումանյանը։

«Արմավիր» քրեակատարողական հիմնարկի պետի տեղակալը նշում է, որ կրթությամբ հետաքրքրված դատապարտյալների թիվը նախորդ տարիների համեմատ ավելացել է` 96-ն արդեն կրթություն է ստանում, ևս 40-ի դիմումները մերժվել են տեղերի սահմանափակ լինելու պատճառով:

Ցմահ դատապարտյալներն հետաքրքրված են բիզնես դաս մասնագիտությամբ:

«Ի զարմանս մեզ` այսօր մեր բիզնես դասի հաճախորդների մեծ մասը ցմահ դատապարտյալներն են, ես չեմ կարող ասել, թե ինչու են հենց այս մասնագիտությամբ հետաքրքրված, բայց մենք 2 խումբ ունենք ցմահ դատապարտյալների, ասեմ ավելին, որ մեծ առաջադիմություն կա նաև սովորելու մեջ»,- նշել է «Արմավիր» ՔԿՀ-ի պետի տեղակալ Գևորգ Սիմոնյանը։

Դատապարտյալների կրթության իրավունքի իրացման տեսանկյունից առավել խոցելի են համարվում անչափահասները: Նրանցից շատերը անազատության մեջ են հայտնվում թերի կրթությամբ, անգամ տառաճանաչ չեն:

Մանկավարժների ամենադժվար ու բարդ աշխատանքը դատապատյալ անչափահասների հետ է: Ռիսկային պայմաններում աշխատող ուսուցիչների աշխատավարձը ոչնչով չի տարբերվում հանրակրթական դպրոցներում դասավանդող մասնագետների աշխատավարձից: Հենց արտոնությունների ու հավելավճարների բացակայությունն էլ  շատ դեպքերում ստիպում է հրաժարվել բանտային պայմաններում դասավանդելուց:

Ազատազրկման վայրերում կրթություն ստանալը ոչ միայն հետագայում հասարակություն վերադառնալիս կնպաստի աշխատանք գտնելու գործում, այլ հենց պատիժը կրելու ընթացքում կարող է դրական ազդեցություն ունենալ վաղաժամ ազատման գործի վրա:

Մի քանի հաջողված դեպքեր վերջին տարիներին Հայաստանում գրանցվեցին, բայց ըստ անցկացված հարցումների, հասարակությունը դեռ թերահավատորեն է վերաբերում, իսկ գործատուների հիմնական մասը խուսափում է աշխատանքի ընդունել կալանքից ազատվածներին` անկախ նրանց մասնագիտական բարձր որակներից: