Հաշմանդամություն ունեցող անձինք բախվում են համակարգային խնդիրների՝ քաշքշուկներից մինչև սոցիալական ինտեգրում. քննարկում Պաշտպանին առընթեր հասարակական խորհրդի նիստում

2021 թվականի մարտի 5-ին տեղի է ունեցել Մարդու իրավունքների պաշտպանին առընթեր հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության հարցերով հասարակական խորհրդի հերթական առցանց նիստ՝ ժեստերի լեզվով թարգմանությամբ: Ինչպես փոխանցում են ՄԻՊ-ի գրասենյակից՝ նիստին մասնակցել են այս ոլորտի՝ խորհրդի անդամ հասարակական կազմակերպություններ և անհատ փորձագետներ:

Խորհրդի նիստում քննարկվել են հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների խնդիրները, այդ թվում՝ այնպիսիք, որոնք առաջ են եկել 2020 թվականի սեպտեմբեր-նոյեմբեր ամիսների պատերազմի հետևանքով: Խորհրդի անդամներին են ներկայացվել Պաշտպանի աշխատակազմի մշտադիտարկման արդյունքները՝ ռազմական դրության ընթացքում:

Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը բացման խոսքում անդրադարձել է պատերազմի ընթացքում Արցախից և Հայաստանի սահմանակից մարզերից տեղահանված անձանց կարիքների գնահատման և իրավունքների պաշտպանության թերություններին, վերականգնողական ծրագրերի, ընթացակարգերի վերաբերյալ ոչ պատշաճ իրազեկումների պատճառով իրավունքների խախտումների, վարչարարության և մի շարք այլ խնդիրների: Այս խնդիրների քննարկման ընթացքում, մասնավորապես, արձանագրվել է, որ՝

• պատերազմի ընթացքում վիրավորում ստացած անձանց, հաշմանդամություն ունեցող անձանց կարիքների գնահատումը չի իրականացվել համակարգված և միասնական եղանակով, ինչի պատճառով նրանց համար ստեղծվել են խոչընդոտներ, այդ թվում՝ ոչ պատշաճ վարչարարության պատճառով։ Այս խնդիրն ընդգծել են նաև խորհրդի անդամները,
• հաշմանդամության կարգավիճակ սահմանելու գործընթացը գործնականում կարող է տևել ամիսներ, որի ընթացքում մարդիկ հայտնվում են քաշքշուկների մեջ, բախվում են թերի կամ սխալ իրազեկման, ոչ պատշաճ հաղորդակցության խնդիրների, ինչի հետևանքով ոտնահարվում է նաև մարդկանց արժանապատվությունը՝ նրանց դարձնելով կրկնակի խոցելի,
• քննարկվել են պատերազմի ընթացքում վիրավորում ստացած անձանց նկատմամբ բժշկասոցիալական փորձաքննություն իրականացնելու և հաշմանդամության կարգավիճակի սահմանման մի շարք համակարգային խնդիրներ: Այս առնչությամբ թե՛ Պաշտպանը, թե՛ խորհրդի անդամները ստանում են ահազանգեր այն մասին, որ բժշկասոցիալական փորձաքննությունների ընթացքում վիրավորում ստացած անձանց նկատմամբ, ըստ իրենց, սահմանվում է ավելի ցածր հաշմանդամության խումբ, հաշվի չեն առնվում անձի կենսագործունեության իրական հնարավորությունները: Նման ահազանգերի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ դրանք կարող են հիմնավոր լինել այնքանով, որ բժշկասոցիալական փորձաքննության չափորոշիչները հստակ չեն և կարող են տարաբնույթ մեկնաբանությունների պատճառ հանդիսանալ:

Հաշմանդամության կարգավիճակի սահմանման խնդրի վերաբերյալ ստացվում են բազմաթիվ բողոքներ նաև այն մասին, որ վիրավորում ստացած անձանց նկատմամբ բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովի կողմից սահմանվում է «ընդհանուր հիվանդության» հիմքով հաշմանդամության կարգավիճակ, ինչը դժգոհություններ է առաջացնում մարդկանց մոտ: Նույնն արձանագրել են նաև հասարակական կազմակերպությունները:

• պետության կողմից անվճար կամ արտոնյալ պայմաններով հատկացվող դեղորայքի ցանկը գործնականում չի համապատասխանում հաշմանդամություն ունեցող անձանց առողջապահական կարիքներին: Պաշտպանի աշխատակազմը շարունակում է ստանալ բողոքներ այն մասին, որ նշված ցանկում ներառված չեն բժշկի կողմից նշանակված դեղորայքները, իսկ դրանց փոխարինող համարժեք տարբերակները, ըստ վիրավորում ստացած անձի և բուժող բժիշկների, արդյունավետ չէ կամ դրանց կողմնակի ազդեցությունը խիստ բացասական է անձի առողջության վրա:
• խիստ սահմանափակ են, իսկ որոշ դեպքերում առհասարակ բացակայում են համայնքային վերականգնողական ծառայությունները, ինչի պատճառով լրացուցիչ խոչընդոտներ են առաջանում հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար՝ կապված միջավայրային մատչելիության, առողջության պահպանման իրավունքի իրացման հետ, ինչպես նաև լրացուցիչ ֆինանսական բեռ են ավելացնում անձի համար:

Խորհրդի նիստին քննարկվել են նաև այլ խնդիրներ:

Հատուկ արձանագրվել է, որ մտահոգության տեղիք են տալիս հաշմանդամություն ունեցող անձանց վերաբերյալ կարծրատիպային ընկալումները և իրականում անհրաժեշտ է զարգացնել արժանապատիվ ու անկախ կյանքի պայմանները:

Խորհրդի անդամները բարձրացրել են մի շարք խնդրահարույց հարցեր: Օրինակ՝ վիրավորում ստացած անձինք պատերազմին մասնակցելու փաստը հաստատող փաստաթղթեր չեն կարողանում ստանալ, ինչի պատճառով չեն օգտվում տարբեր ծրագրերից կամ զրկվում են իրենց մյուս իրավունքների իրացման հնարավորությունից: Բազմաթիվ են հանրային ոչ պատշաճ հաղորդակցության արդյունքում սխալ ուղղորդման, հաշմանդամություն ունեցող անձի կարիքներին ոչ համապատասխան սայլակների կամ աջակցող միջոցների տրամադրման դեպքերը, ինչպես նաև պետության՝ աջակցության ծրագրերը մատչելի չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար:

Նիստի ընթացքում խորհրդի անդամները ներկայացրել են նաև իրենց կողմից մատուցվող ծառայությունները՝ զինվորական հաշմանդամություն ունեցող անձանց աջակցող միջոցների տրամադրման, հաշմանդամություն ունեցող երեխաների համար վերականգնողական ծրագրերի իրականացման, հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար սպորտի միջոցով վերականգնողական ծրագրերի իրականացման ոլորտներում:

Հիշեցնենք, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանին է վերապահված «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի դրույթների կիրառության մշտադիտարկումը, ինչպես նաև պետական, տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց կողմից հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների խախտումների կանխարգելման և պաշտպանության գործառույթները:

Այս նպատակով Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմում գործում է Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության բաժին։ Կապ հաստատելու համար կարող եք զանգահարել (+37410) 53-85-77 հեռախոսահամարով կամ 116 թեժ գծի միջոցով: