ԱԹՍ-ների կիրառման ոլորտները. հայ-ադրբեջանական հակամարտություն (ՄԱՍ 2-ՐԴ)

2015 թվականի ապրիլին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունն առաջին անգամ հրապարակում է Արցախի առաջնագծում իր հատուկջոկատայինների կազմակերպած դիվերսիան ցուցադրող տեսանյութ, որ նկարված էր անօդաչու թռչող սարքով։ Տեսանյութը հրապարակվում է ֆեյք օգտատիրոջ անունից, և շուտով հեռացվում է։ Բայց հայ-ադրբեջանական հակամարտության քարոզչական ճակատում սկսվում է նոր փուլ, կողմերը սկսում են միմյանց լսարանի վրա ազդել իրենց գործողությունների տեսագրություններով։

Ժամանակակից կիրառում մարտերում

Քարոզչական լիցքից բացի, այս տեսանյութերը լայն զանգվածներին թույլ են տալիս ընկալել անօդաչու թռչող սարքերի ընձեռած բացառիկ հնարավորությունները՝ տեսնել կատարվողը և լինել հեռու, հետևել մարտին առանց վտանգվելու։ Զինվորականներին այս ամենը վաղուց էր հայտնի, հակամարտության երկու կողմից էլ այս սարքերը կիրառվում էին հետախուզության համար։ Այս սարքերը սավառնում էին օդում, դիտարկում ու տեսանկարահանում էին հակառակորդի դիրքերը, զորքերը, տեխնիկան և այլն։

Ադրբեջանական կողմի տեղադրած տեսանյութին հետևում են ևս մի քանի հրապարակումներ, իսկ նույն տարվա աշնանը հայկական կողմը հրապարակում է մի ամբողջ շարք, որում ցուցադրվում են հայկական կողմի գործողությունների տեսագրությունները։ Արդեն այստեղ հետախուզությանը զուգահեռ ներկայանում է անօդաչու թռչող սարքերով հրետանու կրակի կառավարումը (ստորև տեսանյութում)։ ԱԹՍ-ն օդից հետևում, դիտարկում ու ուղիղ կապով ցուցադրում է, թե որտեղ են ընկնում հրետանու կրակած արկերը, և յուրային հրետանավորներն ավելի են ճշգրտում կրակը։

Արդեն ապրիլյան ռազմական թեժ գործողությունների ժամանակ Ադրբեջանը կիրառում է մահապարտ անօդաչու թռչող սարքեր, որոնք կոչվում են նաև կամիկաձե / ինքնասպան / ինքնաոչնչացող ԱԹՍ / սավառնող մարտագլխիկ և այլն։ Սրանք ունեն դիտարկման սարքեր ու մարտագլխիկ։ Սավառնող ԱԹՍ-ի դիտարկման սարքերի ուղարկած տեսաազդանշանի հիման վրա մասնագետը տեղորոշում է թիրախն ու հրահանգ տալիս սարքին՝ ընկնել թիրախի վրա, պայթել ու դրանով խոցել թիրախը։ Ադրբեջանից առաջ նման սարքերի կիրառումով հայտնի էր միայն «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորումը (ստորև տեսանյութում), թեև Ադրբեջանի մահապարտ անօդաչուներն իսրայելական արտադրության էին, իսկ ահաբեկիչներինը՝ ինքնաշեն։

#DeirEzzor: #ISIS drone attack has blown up an #Assad regime ammunition depot in #DeirEzzor City this month.https://t.co/fo6m3Cwb1s pic.twitter.com/coBZMjYu4k

— WorldOnAlert (@worldonalert) October 24, 2017

Սակայն ժամանակակից պատերազմներում ամենազարգացածը կարելի է համարել հարվածային անօդաչուները։ Աֆղանստանում ու այլ վայրերում ահաբեկիչների դեմ պայքարում ԱՄՆ-ն կիրառում է հարվածային ԱԹՍ-ներ՝ ահաբեկիչներին հրթիռակոծելու համար։ Աշխարհի մյուս կիսագնդում, օրինակ՝ Նևադայում, նստած մասնագետը ստանում է Աֆղանստանի երկնքում սավառնող սարքի տեսաազդանշանը, հայտնաբերում ահաբեկիչներին ու անօդաչուին հրահանգ տալիս՝ հրթիռով ոչնչացնել նրանց։ Անօդաչու թռչող սարքն արձակում էր հրթիռը ու բարձր ճշգրտությամբ խոցում թիրախը։ Այս տիպի մարտական գործողություններին մասին արդեն ֆիլմեր կան։

Եթե ամբողջացնելու լինենք, անօդաչուները ժամանակակից մարտական գործողություններում ու հակամարտություններում հիմնականում այս 4 տարբերակով են կիրառվում.

1. Հետախուզության իրականացում,
2. Կրակի կառավարում,
3. Խոցում ինքնաոչնչացմամբ,
4. Հրթիռակոծում։

Բոլոր այս դեպքերում անօդաչու թռչող սարքերը մի քանի առավելություն ունեն իրենց՝ մինչ այդ կիրառված համարժեքներից՝ ինքնաթիռներից և ուղղաթիռներից. դրանք աննկատ են, յուրային անձնակազմի համար անվտանգ (խոցվելու դեպքում «ինչ լինում է, ժեշտին է լինում») և ամենակարևորը՝ էժան։ Հավանաբար հենց վերջին առավելության շնորհիվ ներկայում բազմաթիվ են հեռանկարային այն ոլորտները, որտեղ անօդաչու թռչող սարքերը կարող են կիրառվել ռազմական նշանակությամբ։

Հեռանկարային կիրառումներ

2016-ի հոկտեմբերին Երևանում անցկացվեց ArmHiTec-2016 ռազմական-տեխնոլոգիական ցուցահանդեսը, որի ժամանակ ներկայացվեցին հայկական անօդաչու թռչող սարքերի մշակվող մի քանի տարբերակներ։ Դրանց թվում էին ինչպես հետախուզական, հարվածային, մահապարտ և այլ «ավանդական» տեսակներ (ստորև Razm.info-ի լուսանկարում), այնպես էլ ամբողջ համակարգեր, որոնց կազմում ԱԹՍ-ն միայն մեկ առանձին հանգույց էր։

Մշակվող սարքերից մեկը հավակնում էր լինել հրամանատարական կենտրոն մյուս, ավելի փոքր անօդաչու թռչող սարքերի համար։ Այսինքն՝ ենթադրվում է, որ այն սավառնելու էր սահմանագծի մոտ, ստանալու էր հրահանգ ու ինքնուրույն հրահանգավորելու էր իր «ձագերին», որոնք գործելու են սահմանից անդին՝ կատարելով տարբեր առաջադրանքներ՝ հետախուզություն, խոցում և այլն։ Սրա լուծումը թույլ է տալիս համակարգը կիրառել նաև զուտ կապի ապահովման համար. սահմանին մոտ թռչող սարքը կապով է ապահովում ավելի հեռվում թռչող մյուս սարքերին, քանի որ դրանց հետ անմիջական կապը հասանելի չէ հեռավորության պատճառով։

Հեռանկարային անօդաչու թռչող մեկ այլ սարք համակարգում է հրետանու կառավարման ամբողջ ընթացքը։ Այն սավառնում է օդում, ինքնուրույն գտնում թիրախը, ինքնուրույն հաշվարկում է դրա հեռավորությունը յուրային հրետանուց, ինքնուրույն որոշում է՝ հրետանու որ զինատեսակն ավելի արդյունավետ կխոցի թիրախը, ինքնուրույն հաշվարկում է զինատեսակի կարգավորումները։ Հրետանին ղեկավարող սպային մնում է միայն «կրակ» հրամանը տալ։

Նույն ցուցահանդեսին ներկայացված մյուս համակարգը դասակ-վաշտ-գումարտակ-ից մինչև գլխավոր շտաբ օղակների համար ապահովում է տեսադիտարկման համակարգ ԱԹՍ-ների կիրառմամբ։ Այսպիսով, առաջնագծում ԱԹՍ-ի նկարածը «ուղիղ եթերով» կարողանում է դիտել ինչպես դասակի հրամանատարը, այնպես էլ բանակի գլխավոր շտաբի պետը, Երևանից։

Սրա հիման վրա ենթադրվում է կազմել նաև հրամանատարական միասնական եռաչափ քարտեզ, որի վրա էլ կանցկացվի անօդաչուների նկարած ամբողջ ինֆորմացիան՝ զինտեխնիկայի դիրք, տեսակ, ժամանակի ընթացքում դրա դիրքի փոփոխություն և այլն։ Իսկ համակարգի հետագա զարգացման պարագայում ակնկալվում է ստեղծել մարտերի մոդելավորման ծրագիր, որով ինքը համակարգիչը կհաշվարկի քարտեզի վրա հայտնված զինտեխնիկայի ու զորքերի տեղաբաշխվածության պարագայում հավանական մարտերի ելքերը։

Ընդ որում՝ սրանք միայն Երևանում և միայն մեկ միջոցառման ընթացքում ներկայացված հեռանկարային տարբերակներ են, բոլորը՝ կիրառելի հայ-ադրբեջանական հակամարտության համատեքստում։ Սակայն աշխարհում անօդաչու թռչող սարքերի կիրառմամբ նմանատիպ լուծումների քանակն անհաշվելի է։ Դրանք կարող են ապահովել հեռավոր կապը, քարտեզագրել տարածքները, ականազերծել ականադաշտերը, արագ տեղ հասցնել դեղամիջոցներ և կատարել բազմաթիվ այլ գործողություններ։

Տե՛ս նաև հոդվածաշարի առաջին մասը՝ ԱԹՍ-ների կիրառման ոլորտները. արտակարգ իրավիճակներ (ՄԱՍ 1-ԻՆ)

Գլխավոր լուսանկարը՝ Razm.info կայքի. Հայկական արտադրության «Կռունկ» և «Բազե» անօդաչու թռչող սարքերը «Շանթ-2015» զորավարժության ընթացքում կազմակերպված ցուցադրության ժամանակ (11 սեպտեմբերի, 2015)։

                                                                                                                             Պատրաստեց Գարիկ Հարությունյանը