Գիտական թեմա. ԵՊՀ-ում ուսումնասիրվելու են բնական ծագման միացությունների հակաքաղցկեղային ազդեցության մեխանիզմները և քաղցկեղ-կանխարգելիչ հատկությունները

ՀՀ ԿԳՄՍՆ գիտության կոմիտեի կողմից ֆինանսավորման է երաշխավորվել «Դեղաբույսերի լուծամզվածքների ազդեցությունը քաղցկեղային բջջի ազդանշանային համակարգի և բջջային ցիկլի կարգավորիչ թիրախների վրա. դեղաբույսերը՝ որպես քաղցկեղի զարգացման կանխարգելիչ միջոց» գիտական թեման: Այն ներկայացրել է ԵՊՀ կենսաբանության ֆակուլտետի կենսաքիմիայի, մանրէաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնի ու Կենսաբանության ԳՀԻ փորձարարական ախտաբանության և կիրառական կենսաքիմիայի գիտահետազոտական խումբը։

Նշենք, որ գիտական թեման ֆինանսավորման է երաշխավորվել Գիտության կոմիտեի կողմից գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման շրջանակում գիտական թեմաների հայտերի մրցույթի արդյունքում:

Գիտական ծրագրի հեռանկարների և նպատակների մասին զրուցել ենք ԵՊՀ փորձարարական ախտաբանության և կիրառական կենսաքիմիայի գիտահետազոտական խմբի անդամների և վերոնշյալ գիտական ծրագրի ղեկավար Նիկոլայ Ավթանդիլյանի հետ։

Վերջինիս խոսքերով՝ Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում քաղցկեղի անընդհատ աճող դեպքերը, հիվանդությունը վերահսկելու քիմիաթերապևտիկ մեթոդների անկարողությունը և դեղամիջոցների տոքսիկությունը (այդ թվում նաև իմունաթերապիայի) պահանջում են այլընտրանքային մոտեցումներ։

Ըստ ծրագրի ղեկավարի՝ դեղաբույսերը համարվում են քաղցկեղի դեմ պայքարի նոր միացությունների ամենահեռանկարային աղբյուրներից մեկը. «Այդ պատճառով շատ կարևոր է հստակեցնել և բացահայտել բջջի վրա դեղաբույսերի ազդեցության ուղղակի և անուղղակի թիրախները»:

Ն. Ավթանդիլյանն ընդգծեց, որ նախագծի գլխավոր նպատակն է լինելու բացահայտել որոշ դեղաբույսերի լուծամզվածքների հակաքաղցկեղային ազդեցության մեխանիզմները և ուսումնասիրել դրանց քաղցկեղ-կանխարգելիչ հատկություններն ինչպես մարդու կրծքագեղձի բջջային գծերում, այնպես էլ առնետների կրծքագեղձի քաղցկեղի փորձարարական մոդելում:

Գիտահետազոտական խմբի անդամները հավելեցին, որ ընտրվել են այն ազդանշանային համակարգերը և բջջային ցիկլի կարգավորիչները, որոնք հիմնական թիրախներն են քաղցկեղի ժամանակակից իմունաթերապիայում և թիրախային թերապիայում. «Ներկայումս դեռևս չկան վերոհիշյալ ուղիներն արգելափակող դեղամիջոցներ, որոնք կարելի է արդյունավետորեն օգտագործել կրծքագեղձի հակաքաղցկեղային թերապիայում»։

Թեմայի ղեկավարի խոսքով, համակարգչային ծրագրերի վրա հիմնված մեթոդներով ներկայումս հնարավոր է դարձել ուսումնասիրել փոքր մոլեկուլների և կառուցվածքային մակրոմոլեկուլների փոխազդեցությունները. «Դրանք կանխորոշում են միացություն-սպիտակուց փոխազդեցությունները և կարևոր դեր են խաղում դեղերի հայտնաբերման վիրտուալ սկրինինգում: Առաջարկվող ծրագրում մենք փորձելու ենք համակարգչային մոդելավորման ծրագրերի միջոցով բացահայտել բարձր հակաքաղցկեղային ակտիվությամբ օժտված բուսական լուծամզվածքների ակտիվ միացությունների փոխազդեցությունը քաղցկեղի զարգացման գործընթացներում ներգրավված այդ սպիտակուցների հետ»:

Խմբի անդամները բացատրեցին, որ ներկայումս քեմոկանխարգելումը համարվում է քաղցկեղի դեմ պայքարի հեռանկարային այլընտրանքային ռազմավարություն. «Քաղցկեղի բարձր ռիսկային խմբերի պաշտպանության համար իրականացվող քեմոկանխարգելման գործոնների օգտագործման հաջողությունը ցույց է տալիս, որ այս ռազմավարությունը ռացիոնալ է և խոստումնալից։ Նախագծի նպատակն է նաև հայտնաբերել բուսական լուծամզվածքների քաղցկեղ-կանխարգելիչ ազդեցությունն առնետի կրծքագեղձի քաղցկեղի փորձարարական մոդելում։ Քանի որ բնական ծագման միացությունների մեծ մասն առկա է մեր ամենօրյա սննդակարգում և անվտանգ է համարվում, քեմոկանխարգելիչ ակտիվությամբ բույսերի լուծամզվածքների հայտնաբերումը կիրառական տեսանկյունից կարող է շատ խոստումնալից լինել»:

5 երիտասարդ գիտնականից բաղկացած խմբի գիտական խորհրդատուն ԱՄՆ Օրեգոնի առողջության և գիտության համալսարանի Նայթի սիրտանոթային ինստիտուտի դոկտոր Ալինա Մալոյանն է: Հետազոտական խումբը հաջողությամբ համագործակցում է նաև Գդանսկի տեխնոլոգիական համալսարանի սննդի քիմիայի, տեխնոլոգիայի և կենսատեխնոլոգիայի ֆակուլտետի ու ՀՀ ԳԱԱ Լ. Ա. Oրբելու անվան ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի իմունոլոգիայի և հյուսվածքային ճարտարագիտության լաբորատորիայի հետ։

Ն. Ավթանդիլյանի համոզմամբ, ստացված արդյունքներն ունենալու են հիմնարար և գործնական նշանակություն կենսաբանական ու բժշկական գիտությունների համար. «Կատարված հետազոտական աշխատանքները խորացնելու են հիմնարար գիտելիքներն ուռուցքի իմունոկենսաբանության, բուսական լուծամզվածքների կենսաբանական դերի, քաղցկեղի կենսաքիմիայի և քաղցկեղային բջիջների նյութափոխանակային ուղիների վերաբերյալ»:

Գիտական թեմայի ղեկավարը հավելեց, որ հակաքաղցկեղային ազդեցությամբ փորձարարական մոդելների կիրառումը և համակցումը նոր գործնական տվյալներ են տրամադրելու կլինիկական ուռուցքաբանության, ֆիտոթերապիայի, հակաքաղցկեղային առաջադեմ, անվնաս և ուղղորդված բուժական մոդելի բացահայտման համար, իսկ ստացված արդյունքները՝ մեծ ներդրում ունենան հակաքաղցկեղային բուժական նոր մոտեցումների համաշխարհային փնտրտուքում: