Թուրքական լիրայի անկման գլխավոր պատճառը քաղաքական չէ. թուրքագետ

Թուրքիայում ցնցումները, կապված թուրքական լիրայի արժեզրկման հետ, շարունակվում են: Թուրքագետ Վարուժան Գեղամյանն այս օրերին գտնվում է Ստամբուլում, որտեղ հնարավորություն ունի տեղում տեսնելու տնտեսական ճգնաժամի պատկերը: Shantnews-ի հարցերին նա պատասխանում է Թուրքիայից.

-Լիրայի արժեզրկման հետ կապված ինչպիսի՞ն է իրավիճակն այս պահին Թուրքիայում:

-Այս պահին Թուրքիայում, բնականաբար, համար մեկ քննարկվող թեման ամերիկյան դոլարի բարձրացումն ու թուրքական լիրայի արժեզրկումն է: Հատկապես այստեղ՝ Ստամբուլում, մեծ քաղաքում, որտեղ շատ ավելի մեծ է այն մարդկանց թիվը, որոնց առօրյա կյանքում արտարժույթով և արտարժույթի հետ կապված ֆինանսական գործողությունները զգալի մաս են կազմում: Բոլորը այդ են քննարկում, բայց քննարկում են յուրահատուկ մի սպասումով, թե մինչև ո՞ւր պետք է այս ամենը գնա և ո՞ւր պիտի կանգ առնի տատանումը, որովհետև շատերը հասկանում են, որ այնուամենայնիվ, տատանումը կամ անկումը մշտապես չեն լինելու: Սպասում են, որ որոշակիանա ինչ-որ սահմանների վրա: Բայց այդ որոշ սահմանը ո՞րը կլինի, այս պահին դժվարանում են ասել թե՛ տնտեսագետները, թե՛ սովորական քաղաքացիները: Այս պահին լիրան դեռ օրվա ընթացքում մի քանի անգամ տատանում է ապրում:

–Տնտեսական տագնապը ունի՞ քաղաքական խորք, թե՞ այն միայն տնտեսական սխալ քաղաքականության հետևանք է:

-Իրավացիորեն պատճառների մեջ նաև քաղաքականը պետք է նշել, բայց քաղաքական պատճառը միակը չէ և գլխավորը չէ: Ինչպես արդեն նշվել է, ներկայիս տնտեսական իրավիճակի այսպիսի զարգացումը ոչ թե երեկ է սկսվել՝ ԱՄՆ-ի կողմից Թուրքիայի հանդեպ պատժամիջոցներից,  այլ շատ ավելի վաղ՝ երկու տարի առաջ է այն սկսվել և կապված է եղել թուրքական շուկաների հագեցվածության, նոր շուկաների բացակայության, բնակչության ահռելի աճի և այլ հանգամանքների հետ: Այստեղ շատ ավելի լուրջ խնդիրներ կան, որոնք տևականորեն նպաստել են իրավիճակի զարգացմանը, այն պարզապես շատ ավելի արագացավ և բոլորի համար շատ ավելի ակնհայտ դարձավ քաղաքական իրադարձությունների պատճառով, մասնավորապես, ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի միջև լարվածության գերսրմամբ: Իսկ այսպիսի իրավիճակ է ձևավորվել, քանի որ վերջին երկու տարիների ընթացքում իշխանություններն անհրաժեշտ չափով չեն զբաղվել ներկա և հետագա տնտեսական քաղաքականության մշակմամբ: Ըստ էության, այս պահին ստեղծվել է այն, ինչի ականատեսն ենք լինում: Իշխանությունն այս պահին գերլարված ռեժիմով փորձում է ստեղծել նոր տնտեսական քաղաքականություն, որը պետք է երկարաժամկետ հեռանկարով տնտեսական իրավիճակը քիչ թե շատ կարգավորի:

Քաղաքական պատճառների մասին նույնպես պետք է խոսել, քանի որ քաղաքական գործոնն արագացրեց տնտեսության՝ արդեն առկա վատթարացումը: Բայց ակնհայտ է, որ կառավարությունը երկու տարի շարունակ բավարար կերպով չի խորհել և պատրաստվել այս իրավիճակին:

-Իսկ իշխանությունների հայտարարությունները՝ երկիրն այս վիճակից արագ կերպով հանելու առումով, ի՞նչ կիրառություն կունենան:

-Այս օրերին ևս ակնհայտ է, որ բուն գործնական քայլեր չեն արվում, և նրանց հայտարարությունները պոպուլիստական բնույթ են կրում:  Այսինքն, փորձ է արվում լուծել հարցը, բայց այդ լուծման ճանապարհները դեռևս ակնհայտ չեն: Եվ բառացիորեն այն օրը, երբ Թրամփը հայտարարեց թուրքական այլումինի և այլ մետաղների՝ ԱՄՆ ներկրման վրա հավելյալ մաքսատուրքեր սահմանելու մասին, նույն օրը ելույթ էր ունենում այն մարդը, որ ի պաշտոնե պատասխանատու է երկրի տնտեսական քաղաքականության համար՝ Էրդողանի փեսան, հայտնի քաղաքական գործիչ Բերաթ Ալբայրաքը, որը զբաղեցնում է ֆինանսների նախարարի պաշտոնը: Նրա ելույթը զուգահեռ ընթանում էր Թրամփի հայտարարությանը, և նա պիտի պատասխաներ, թե ինչպե՞ս է տնտեսական կյանքն այսուհետև բարելավվելու: Ելույթը հենց այդպես էլ կոչվում էր՝ թուրքական նոր տնտեսական քաղաքականության մոտեցում: Փաստորեն, ոչ մի պատասխան չտրվեց,  ոչ մի գործնական քայլ չներկայացվեց: Նույնը չեղավ նաև երեկ և նախորդ օրը, երբ հնչած հայտարությունները ոչ մի գործնական քայլի մասին չէին վկայում: Շարունակվեց լիրայի արժեզրկումը, և մարդիկ ստիպված էին ապավինել դատարկ բովանդակություն ունեցող հայտարարություններին, ինչպիսին է օրինակ պոպուլիստական հայտարարությունն այն մասին, որ պետք է գնալ և դոլարն ու եվրոն փոխել լիրայի, որպեսզի լիրան կայունանա կամ ամերիկյան արտադրության հեռախոսները փոխել թուրքականով և այլն: Սրանք միայն պոպուլիստական հայտարարություններ են:

-Ե՞րբ կարելի է սպասել ինչ-որ գործնական քայլերի:

-Կարծում եմ, որ կառավարությունը մինչև սեպտեմբերի առաջին օրերը ժամանակ ունի, երբ որ գնաճն արդեն ֆիքսված կլինի, այսինքն՝ կտեսնենք, թե որքան գնաճ է տեղի ունեցել լիրայի արժեզրկման պատճառով, և ըստ այդմ, կառավարությունը մինչ այդ հնարավորություն ունի խոսելու, թե ինչպե՞ս է լուծելու այդ խնդիրը, ինչպե՞ս է բարձրացնելու թուրքական տնտեսության ցուցանիշները, և այդ ցուցանիշների բարձրացումը կարող է ուղղորդող լինել, որ ամեն ինչ այնքան էլ վատ չէ: