Քաղաքականություն և արվեստ. եվրոպական 5 երկրների լուսանկարիչների ցուցահանդես Գյումրիում

«Մարդիկ, վայրեր, գործընթացներ»՝ այսպիսի խորագրով լուսանկարչական աշխատանքների ցուցահանդես է անցկացվել Գյումրու «Բեռլին արտ հոթելում», որի կազմակերպիչը «Ֆրիդրիխ Էբերտ» գերմանական հիմնադրամն է։ Հայաստանի, Վրասատանի, Բելառուսի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի լուսանկարիչների աշխատանքներում մարդկանց առօրյան է՝ նրանց երկրներում կատարվող սոցիալական փոփոխությունների համատեքստում։ Ցուցադրությանը հաջորդել է քննարկում «Գյումրին թռիչքի նախաշեմի՞ն» հարցադրմամբ թեմայով:

Այս լուսանկարչական աշխատանքների հեղինակները Հայաստանի, Վրաստանի, Բելառուսի, Մոլդովայի, Ուկրաինայի լրագրողներ, ակտիվիստներ ու լուսանկարիչներ են։ Նրանց ֆոտոխցիկը վավերացրել է պատմական այն պահերը, որոնք նաև մարդկանց առօրյայի մի մասն են։ Աշխատանքների հեղինակները ցուցադրությանը ներկա չէին, կազմակերպիչներն էին փորձում բացատրել լուսանկարներում թաքնված իմաստը։ Հայ լուսանկարիչ Նարեկ Ալեքսանյանի աշխատանքն արդիական է նաև այսօր։ 2017 թվականին նրա ֆոտոխցիկը ֆիքսել է ոստիկանների և ակտիվիստների բախումը՝ Ամուլսարի ոսկու հանքի շինարարության դեմ բողոքի ակցիայի ժամանակ։

Հաջորդ ուշագրավ աշխատանքն էլ մոլդովացի լուսանկարչուհի Ռամին Մազուրինն է։ Նա լուսանկարել է Մոլդովայի հատուկ ռեժիմի գաղութը, որտեղ բանտարկյալները Շեքսպիրի «Համլետն» են բեմադրում։ Կալանավայրի դատապարտյալների մեծ մասը ցմահ ազատազրկվածներ են, լուսանկարի հեղինակի ուղերձը հստակ է՝ բանտարկյալները պետք է զրկված չլինեն հասարակական, մշակութային կյանքից։

«Ֆրիդրիխ Էբերտ» հիմնադրամի Արևելյան Եվրոպայի գրասենյակի համակարգող Անդրեյ Մակարենկոյի խոսքերով՝ լուսանկարներում առաջին հերթին մարդիկ են, իրենց ամենօրյա հիմնախնդիրներով, թերզարգացած տնտեսության հրահրած վախերով, քաղաքացիական ազատությունների սահմանափակումներով։ Սա այն է, ինչի մասին սովորաբար լռում են, աշխատում են չխոսել։ Սրանք ինքնատիպ վավերագրեր են,- ասում է նա։

Այս ցուցահանդեսն առաջին անգամ Կիևում է ցուցադրվել, հետո հասել Գյումրի այն տրամաբանությամբ, որ հաջորդ ցուցադրությունները կլինեն մայրաքաղաքներից դուրս: Ադրբեջանցի լուսանկարիչների աշխատանքները Հայաստանում չեն ցուցադրվել: Ցուցադրությանը հաջորդած քննարկմանը կազմակերպիչները փորձեցին հասկանալ Գյումրին արդյո՞ք թռիչքի նախաշեմին է: Այսինքն՝ վերջին շրջանում Գյումրու նկատմամբ ունեցած ուշադրությունն արդյո՞ք քաղաքի կայուն զարգացման համար հնարավորություններ ստեղծում է և ինչպես:

Շիրակի մարզպետ Տիգրան Պետրոսյանն հարցադրումով է պատասխանում՝ թե ուր ենք թռչելու, կարող է արդեն թռիչքի մեջ ենք: Կարևոր է հասկանալ վերջնակետը, քանի որ սկզբնակետն այնտեղ է, որտեղ գտնվում ենք:

Գյումրիում Գերմանիայի պատվո հյուպատոս Ալեքսան Տեր-Մինասյանն էլ համաձայն չէ թռիչքի նախաշեմի հետ, ասում է թռիչքը շուտվանից էր սկսվել, բայց բարձրությունը ցածր էր, նկատողներ չկային: Հիմա բարձրացել է, բոլորը տեսնում են:

Գյումրու քաղաքապետարանի մշակույթի բաժնի պետ Լիլիթ Թովմասյանն էլ այն համոզմունքին է, որ հարցապնդմամբ չպետք է հարցը դնել. Գյումրին իրոք թռիչքի նախաշեմին է:

Բանախոսները Գյումրու զարգացման մեծ ներուժ տեսնում են, բայց ունեցած պոտենցիալ հնարավորությունների օգտագործման ճանապարհներն են անորոշ: Զբոսաշրջությունը, որպես տնտեսության զարգացման ուղղություն, ակտիվացել է, այնինչ, տարիներ առաջ Գյումրին դուրս էր մնում զբոսաշրջային տուրերից, հիմա՝ ոչ:

Ըստ Լիլիթ Թովմասյանի՝ Գյումրին ունի մշակութային քաղաքի ներուժ, բայց դեռ մշակութային մայրաքաղաք չէ, որովհետև շատ անելիքներ կան, ընդհուպ մինչև փաթեթավորելն ու աշխարհին ներկայացնելը: Այսօր Գյումրին չունի վաճառվող մշակույթ, չունի դեռ արտահանվող մշակույթ:

Այն, ինչ չի կարող տալ բիզնեսը, ըստ ներկաների, տալիս է արվեստը: Խոսեցին նաև Գյումրիում եղած արվեստի ու մշակույթի եզակի նմուշների մասին, որոնք այլ երկրներում չկան, բայց մեզ մոտ դրանք ինչ-որ սենյակներում տարիներով փակված են: Քաղաքի պատմական միջուկը, որը կարող էր ծառայել մշակութային արժեքների պահպանմանը, կա՛մ քանդված ու անխնամ վիճակում է, կա՛մ էլ վաղուց սեփականաշնորհված է այլ նպատակների ծառայելու համար:

Բանախոսները միակարծիք էին նաև սրանում՝ այս քաղաքը ունի միջավայր, որտեղ կարելի է ստեղծագործ ու հետաքրքիր մտահղացումներ բերել զարգացման համար: Այդ գործում էլ կարելի է օգտագործել Գյումրուց դուրս ապրող գյումրեցիների ներուժը: