Արտավազդ Փելեշյանը 80 տարեկան է

«Իմ ֆիլմերի թերությունն այն է, որ նրանց մեջ բառեր չկան, իմ ֆիլմերի նաև առավելությունն այն է, որ նրանց մեջ բառեր չկան»: Այս խոսքերի հեղինակը Արտավազդ Փելեշյանն է: Ռեժիսոր-վավերագրող, սցենարիստ, դերասան, արվեստի վաստակավոր գործիչ Արտավազդ Փելեշյանը դարձավ 80 տարեկան: 

Փելեշյանը ծնվել է 1938 թվականին Լենինականում (Գյումրի), այնուհետ ընտանիքը տեղափոխվել է Վանաձոր: Սովորել է Մոսկվայի հայտնի ՎԳԻԿ-ում:  Փելեշյանը նկարահանել է մեկ տասնյակից ավելի ֆիլմեր, որոնց մեծ մասը համաշխարհային ճանաչում ունի: Դրանցից մի քանիսը նաև միջազգային հեղինակավոր կինոփառատոներում են մրցանակների արժանացել: Փելեշյանի, այսպես կոչված, «տարածական մոնտաժը» նոր ոճ էր ռեժիսորական արվեստում, որը առավելագույն ներգործություն էր ունենում հանդիսատեսի վրա: 

Կինոռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովը Փելեշյանին անվանել է «բացառիկ կինոհանճար»։ Փելեշյանի ամենահայտնի ֆիլմը «Տարվա եղանակներ»-ն է: Փելեշյանը, սակայն, արդեն երկար տարիներ նաև անավարտ աշխատանք ունի՝  «Հոմո սափիենս» լիամետրաժ ֆիլմը, որի մոտ, ինչպես ինքն է խոստովանում, իր բոլոր  ֆիլմերը կլինեն ընդամենը փոքրիկ էսքիզներ: 

«Շանթ» ՀԸ-ի արխիվում պահպանվել են Փելեշյանի հետ տարբեր հանդիպումների մասին պատմող նյութեր, որոնցում ռեժիսորի խոհերն են կինոյի, կյանքի, մարդկանց ու ժամանակի մասին: Դրանք ներկայացնում ենք ընթերցողի ուշադրությանը:  

… Երբ դեռ շատ երիտասարդ էի, գործարանում էի  աշխատում,  գնում էինք  կոլեկտիվով ֆիլմեր նայելու: Մյուս օրը աշխատավայրում սկսում էինք քննարկել տեսած ֆիլմերը: Իմ քննարկելը ոչ մեկին դուր չէր գալիս, որովհետև ես միշտ այլ կարծիքի էի, քան բոլորը: Ու ինձ ներում էին էլի, ներում էին:  Ես էլ որոշեցի գնամ, կինոռեժիսոր դառնամ, որ էլ չներեն, էլ խոսակցություն չլինի:

… Մինչև օրս չի հայտնաբերվել որևէ մի բան, որը արագ լինի լույսից: Իսկ ես համարեցի, որ լույսից արագ է տեսողությունը կամ ավելի ճիշտ՝ տեսանելիությունը: Ինչի՞ց է բաղկացած տեսանելիությունը, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում: Դա նյութակա՞ն է, թե՞ ոչ նյութական:  Ես դրա անունը դրեցի բիոիմպուլս:

 … Իմ կարծիքով՝ կինոն եղել է բոլոր արվեստներից առաջ, բայց տեխնիկապես հայտնվել է բոլոր արվեստներից հետո: Բոլոր քարանձավային նկարների շարժումները կինո են: 

… Ֆրանսիական «Լիբերասիոն» թերթն իմ մասին գրել էր մի հոդված: Դրական հոդված էր, բայց ոչ ճիշտ վերնագիր էին դրել: «Փելեշյանն` ընդդեմ ժամանակի և բառի»:  Փելեշյանը շատ փոքր մարդ է, որ դեմ լինի այդ հրեշավոր ժամանակին: Ժամանակը շատ հզոր բան է, կինոն էլ է իր հնարավորություններով շատ հզոր: Կինոյում չկա ժամանակ, կինոն հիշողություն է ժամանակի համար: Ես քիչ եմ օգտագործում բառեր, նորից ժամանակի պատճառով: 

… Եթե ինձ հաջողվի «Հոմո սափիենսը»  նկարահանել, ապա իմ բոլոր ֆիլմերը կերևան շատ փոքր էսքիզներ «Հոմո սափիենսի» առաջ: Այնքան նորարարություն կա այնտեղ, որ մինչև կյանքիս վերջը ինձ հերիք է:  «Հոմո սափիենսը» ես տեսել եմ, ես ուզում եմ դուք էլ տեսնեք: