16:57 14.01.2022
«Հետազոտության ընթացքում ուրախությամբ արձանագրեցի, որ Գյումրիում մարդիկ իրենց տներում շարունակում են պահպանել ավանդական դարբնության նմուշները՝ դռների, պատուհանների հին ճաղավանդակները, պատշգամբների նեցուկները, բազրիքները: Դա նշանակում է՝ բնակչությունը հասկանում է դրանց արժեքը և իր մեջ կրում է գնահատելու ավանդույթը»,- ասում է ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Աղասի Թադևոսյանը:
Մեր զրուցակիցը ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ իրականացրել է «Գյումրու դարբնոցային մշակույթի արհեստագործական և համայնքային ավանդույթները» ծրագիրը, որի հիմնական գաղափարն էր Գյումրիի դարբնության ավանդույթները ներկայացնող և մշակութային ժառանգության արժեք ունեցող ազգագրական նյութի գրանցումը, պահպանումն ու հանրայնացումը։
Ծրագրի մասին
Չնայած դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել, սակայն որպես քաղաքային արհեստ՝ այն իր լիարժեք արտահայտությունը ձեռք է բերել Գյումրիում և ծաղկուն շրջան ապրել 19-րդ դարում:
Ինչպես Աղասի Թադևոսյանն է ներկայացնում, շուրջ 5 ամիս տևած գիտարշավների ընթացքում գրանցած նյութի հիման վրա շարադրվել են դարբնոցային տեխնիկատեխնոլոգիական աշխատանքի և քաղաքային ֆոլկլորում դարբնության ու դարբինների դերի ու տեղի հետ կապված համառոտ պատմություններ, որոնք ամփոփվել են էլեկտրոնային գրքի և շտեմարանի ձևով: Բացի դրանից՝ իրականացվել է Գյումրիի դարբնոցային մշակութային ժառանգության նմուշների տեղակայման քարտեզագրում՝ դրանց գտնվելու վայրերի մասին ցանկերի ուղեցույցով և լուսանկարներով, ինչպես նաև համառոտ տուրիստական խորհրդատու Գյումրիում դարբնոցային մշակութային ժառանգության ցուցադրմանը նվիրված շրջայցի կազմակերպման վերաբերյալ:
Ծրագրի իրականացումը կարևորվում է Գյումրիի արհեստների գույքագրման, արհեստագործների համայնքի արժևորման և գնահատման, ինչպես նաև տեղական ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության ու կենսունակության շարունակականության ապահովման նպատակով:
Դարբնությունը՝ ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն
Աղասի Թադևոսյանը՝ որպես ծրագրի հեղինակ և ազգագրագետ, ներկայացնում է Գյումրիում դարբնոցային մշակույթի առանձնահատկությունները, անցյալն ու ներկան, հեռանկարները:
«Դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել թե՛ գյուղական, թե՛ քաղաքային բնակավայրերում: Եթե գյուղերում միայն կենցաղային իրեր են պատրաստվել, ապա քաղաքում շատ ավելի լայն պահանջարկ է եղել. կիրառվել են տան արտաքին ձևավորման տարրեր՝ դռների, պատուհանների ճաղավանդակներ, բազրիքներ,- պատմում է ազգագրագետը,- որպես քաղաք՝ Գյումրին ձևավորվել է 1840-ականներին, երբ այստեղ է տեղափոխվել քաղաքային բնակչություն՝ ձևավորելով տարբեր խավեր: Դա ենթադրում էր մրցակցություն ոչ միայն տարրական կարիքների, այլև գեղագիտական պահանջմունքների բավարարման տիրույթում: Իսկ մրցակցության մեջ վարպետներն ավելի էին հմտանում»:
Քաղաքային արհեստները ունեին համքարություններ՝ որոշակի կանոններով ու արհեստի որակական չափանիշներով, և եթե որևէ արհեստագործ չէր բավարարում այդ չափանիշները կամ խախտում էր դրանք, համքարությունը կարող էր զրկել նրան առևտրական շարքում կրպակ ունենալու հնարավորությունից:
«Ինչո՞ւ է դարբնությունը ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն համարվում» հարցին ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանը պատասխանում է. «Ցանկացած նյութական մշակույթ առարկայանում է ոչ նյութական մշակույթի՝ մտքի ու գաղափարի հաշվին. նյութականը վերջնական արդյունքն է: Այս համատեքստում պետք է տարբերել երկաթագործությունը ավանդական դարբնությունից: Այսօր էլ Գյումրիում կան երկաթային դեկորներով տներ: Դրանց պատրաստման ավանդական եղանակներին փոխարինում է տեխնիկական՝ եռակցման եղանակը: Գործից հասկացող մարդը տարբերությունը միանգամից կզգա. արտաքին տեսքը, որակը այլ են: Դարբնությամբ արված գործերի սիմետրիկ շարքերը, բացի կիրառականությունից, նաև գեղագիտական նշանակություն են ձեռք բերել. հենց սա է դարձել ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն»:
Դարբնության այսօրը
Հետազոտությունների ընթացքում Ա. Թադևոսյանը զրուցել է գյումրեցի մերօրյա դարբինների՝ այդ ավանդույթը իրապես կրողների հետ: Նա պատմում է, որ դարբնության ամենածաղկուն շրջանում Գյումրին ունեցել է մոտ 96 վարպետ դարբին. այսօր նրանց թիվը քաղաքում մատների վրա կարելի է հաշվել. վեցն են: Մի քանի ընտանիք կա, որ սերնդեսերունդ պահպանում է արհեստը՝ հասնելով արդեն 7-րդ սերնդին: Նա հիշատակում է հատկապես Պապոյանների, Մնոյանների, Մարտիրոսյանների ընտանիքների մասին: Նրանք՝ թե՛ լուսանկարներով, թե՛ բանավոր պատմություններով, թե՛ պարզապես արհեստի մշակութային ինֆորմացիայի կրողները լինելով, պահպանել են այն:
Հետազոտությունների հիման վրա գրած գրքում Ա. Թադևոսյանը հայտնի դարբիններից վավերագրել է Գյումրիում դարբնության մշակույթին վերաբերող բազմաթիվ հիշարժան պատմություններ: Դրանք ցույց են տալիս ավանդույթի կենսունակությունը Գյումրի քաղաքի անցյալում և ներկայում, արժեքն ու նշանակությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն: Ըստ պատմություններից մեկի՝ Գյումրիի կայարանի հայտնի ջահը դարբնել են Մնոյանները: Մեկ տոննա կշռով ջահը կախելիս վարպետ Օնիկը և նրա 2 տղաները իրենց աշխատանքի որակն ու վստահելիությունը ցույց տալու համար բարձրացել են դրա վրա և ի նշանավորումն գործի հաջողության՝ շամպայն խմել:
Դարբնությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն արժևորելիս կարևորվում է այն հանգամանքը, որ զնդանը ծիսական վայր է համարվել: Զնդանի վրա դարբինները հաց են տվել, և դրա վրա նստելը սրբապղծություն էր: Ա. Թադևոսյանն իրավացիորեն նշում է, որ ավանդական արհեստները կորցնելու վտանգը միշտ կա, որովհետև տեխնոլոգիզացման գործընթացին զուգահեռ՝ արդյունքը էժանանում է, իսկ ձեռքի աշխատանքը ժամանակատար և թանկ:
«Միայն այն, որ այսօր կան ընտանիքներ, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցում են դարբնությունը, հուշում է, որ արհեստը կապրի»,- ասում է Թադևոսյանը և հայտնում Հովհաննես Մնոյանի վերջին գործի մասին. նա երկաթից կին է դարբնել, շուտով կավարտի նաև Կոմիտասի կիսանդրին:
Դարբնության ավանդույթը պահպանում է ոչ միայն դարբինը, այլև բնակիչը
«Քաղաքը լուսանկարելու ընթացքում նկատեցինք մի ճաղավանդակ, որը գտնվում էր բոլորովին նոր դռան վրա. հին վարպետի ձեռքի գործ էր: Դուռը փոխել էին, բայց ճաղավանդակը պահպանել են,- ասում է մեր զրուցակիցը և հավելում,- սեփական մշակույթը ընկալելը և կրելը այդ արժեքների պահպանման հիմնական երաշխիքն են: Շատ հաճելի էր տեսնել և գիտակցել բնակիչների մոտեցումը»:
Ա. Թադևոսյանը պատմում է նաև, որ Գյումրիի Գեղարվեստի ակադեմիան ունի դեկորատիվ կիրառական արվեստի բաժին, որտեղ դարբնություն են սովորեցնում: Նա ականատես է եղել, թե ինչպես են աղջիկները ևս հետաքրքրվել այս արհեստով, փորձել երկաթից դեկոր ստանալ: Ազգագրագետը արհեստը պահպանելու և սերունդներին փոխանցելու հարցում լավատես է. միաժամանակ նշում է, որ մեծ դեր ունի նաև հանրահռչակման քաղաքականությունը՝ հասարակության լայն շերտերին ներկայացնելու մեր ավանդական դարբնությունը՝ այն պահպանելու, չվնասելու և հնարավորինս կիրառական դարձնելու համար: Ըստ Թադևոսյանի՝ դարբնության ավանդույթը աշխուժացնելու հեռանկարային տարբերակ է նաև տուրիզմը. «Ճիշտ է, մեկ այլ տեսանկյունից տուրիզմը մշակույթի ապրանքայնացման վտանգ կարող է ներկայացնել, բայց գրագետ քաղաքականության պայմաններում այն նաև մեր ունեցածը հանրահռչակելու լավ միջոց է»:
Նա իր ծրագրում ներառել է նաև համառոտ խորհրդատվություն տուրիզմի համար՝ ինչպես Գյումրիում կարելի է դարբնության մշակույթի երթուղի ստեղծել. «Օրինակ՝ զբոսավարները Ասլամազյան քույրերի թանգարանը ներկայացնելիս կարող են զբոսաշրջիկի ուշադրությունը հրավիրել նաև թանգարանի դարպասին, որը ևս մշակույթի բաղադրիչ է: Կարծում եմ՝ զբոսաշրջությունն այդ կերպ ավելի հետաքրքրական և բազմազան կդառնա թե՛ տեղացի, թե՛ օտարերկրյա այցելուների համար»:
Եզրափակելով խոսքը՝ Աղասի Թադևոսյանը կարծում է, որ դարբնությունը հանրահռչակելու համար կարելի էր նաև Գյումրիում դարբնության փառատոն անցկացնել, ինչը ևս կնպաստեր հանրության իրազեկվածության բարձրացմանը և մեր մշակութային ժառանգության պահպանմանն ու փոխանցմանը:
17:32 26.04.2024
Ժամը 17.30-ի դրությամբ Երևանում փակ ճանապարհներ չկան16:43 26.04.2024
ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ16:35 26.04.2024
Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառում Օտտավայում15:53 26.04.2024
Ժամը 15.30-ի դրությամբ Երևանում փակ ճանապարհներ չկան15:49 26.04.2024
Հանձնաժողովը դրական եզրակացություն է տվել օրենքի նախագծին15:44 26.04.2024
Բլինքենն ասել է, որ ԱՄՆ-ը չի ձգտում զսպել Չինաստանի զարգացումը13:41 26.04.2024
Փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանն ընդունել է ՎԶԵԲ տարածաշրջանային տնօրենին13:32 26.04.2024
Ապրիլի 26-ի ժամը 13.00-ի դրությամբ Երևանում փակ փողոցներ չկան12:54 26.04.2024
Ինպիսի եղանակ է սպասվում առաջիկա օրերին12:35 26.04.2024
Գողության մեղադրանքով հետախուզվում էր ՌԴ իրավապահների կողմից12:31 26.04.2024
«Մանչեսթեր Սիթին» շարունակում է հետապնդել «Արսենալին»12:12 26.04.2024
Օպերատիվ իրավիճակը հանրապետությունում11:32 26.04.2024
Պատվաստումը երեխաներին վարակներից պաշտպանելու լավագույն միջոցն է. ԱՆ10:29 26.04.2024
Ժամը 10-ի դրությամբ Երևանում փակ փողոցներ չկան. ՀՀ ոստիկանություն10:22 26.04.2024
Տարադրամի փոխարժեքները ապրիլի 26-ին09:41 26.04.2024
6-րդ տուրում հաղթել է միայն Էլինա Դանիելյանը. շախմատի ԵԱ09:35 26.04.2024
Բժիշկը խոսել է աչքերի առողջության վրա քնի պակասի ազդեցության մասին09:22 26.04.2024
«Հըզբոլլահը» հարվածներ է հասցրել իսրայելցի զինվորականների դիրքերին09:15 26.04.2024
Գաստրոէնտերոլոգն ասել է, թե ում չի կարելի հում բանջարեղեն ուտել08:59 26.04.2024
Պեկինում հանդիպել են Բլինքենն ու Վան Յին08:21 26.04.2024
Ստեփանծմինդա-Լարս ավտոճանապարհը բաց է08:08 26.04.2024
ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ23:49 25.04.2024
Նա լավ գիտի այդ ակումբը. Անչելոտին արձագանքել է Չավիի որոշմանը23:16 25.04.2024
Նադալն առաջին շրջանում հաղթել է 16-ամյա մրցակցին. Մադրիդ17:44 26.04.2024
Քաղաքացու օրվա առթիվ հանրապետության 85 վայրում կանցկացվեն բանախոսություններ և մշակութային միջոցառումներ«Տոների և հիշատակի օրերի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված է Քաղաքացու օրը, որը նշվում է ապրիլի վերջին շաբաթ օրը։ Ինչպես նախորդ տարի, այս տարի նույնպես Քաղաքացու օրը նշվելու է ՀՀ մարզերում և Երևան քաղաքի վարչական շրջաններում։ Ինչպես տեղեկացնում են ԿԳՄՍ նախարարությունից, հանրապետության 85 վայրում կկազմակերպվեն հանրային քննարկում-բանախոսություններ, ինչպես նաև չորս վայրերում՝ Երևանում, Գյումրիում, Վանաձորում և Հայաստանի […] ...
17:38 26.04.2024
Պետական դավաճանություն կատարելու համար քրեական հետապնդում է հարուցվել երկու անձի նկատմամբ․ նրանք հետախուզվում ենԼրտեսության և պետական դավաճանության դեպքերի առթիվ Հայաստանի Հանրապետության քննչական կոմիտեի պետության, սահմանադրական կարգի հիմունքների և հասարակական անվտանգության դեմ ուղղված հանցագործությունների քննության գլխավոր վարչությունում իրականացվող քրեական վարույթով կատարված ապացուցողական գործողությունների արդյունքում պարզվել է, որ ՀՀ քաղաքացիներ Վ.Մ.-ն և Ս. Ջ-ն, լրտեսություն և թշնամական գործունեություն իրականացնելու համար օտարերկրյա հատուկ ծառայությունների ներկայացուցչին այլ օգնություն ցույց տալու եղանակներով կատարել […] ...
17:32 26.04.2024
Ժամը 17.30-ի դրությամբ Երևանում փակ ճանապարհներ չկանՈստիկանությունից տեղեկացնում են, որ ժամը 17.30-ի դրությամբ Երևանում փակ ճանապարհներ չկան, իսկ Սևան-Երևան ճանապարհի երթևեկությունը վերականգնվել է: Ոստիկանությունը շարունակում է պատշաճ կերպով իրականացնել հասարակական կարգի պահպանման և անվտանգության ապահովման իր գործառույթները: ...
17:25 26.04.2024
Մենք լուծում ենք առաջիկա տասնամյակներում Հայաստանի լինելության հարցը․ ՓաշինյանՀայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ ՀՀ կառավարությունը հասել է մի կետի, որտեղ Հայաստանի ապագայի շատ կոնկրետ նախագիծ է դնում սեղանին։ «Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ Փաշինյանն այս մասին ասել է «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամների հետ հանդիպմանը։ «Եկել ենք մի տեղ, որտեղ մենք Հայաստանի ապագայի շատ կոնկրետ նախագիծ ենք դնում սեղանին։ Եվ սա շատ կարևոր փուլ է։ […] ...
17:17 26.04.2024
Մայիսի 1-ից կգործի փաթեթավորված խմելու ջրի պարտադիր դրոշմավորման պահանջըՊետական եկամուտների կոմիտեն տեղեկացնում է, որ Հայաստանում մայիսի 1-ից կգործի փաթեթավորված խմելու ջրի պարտադիր դրոշմավորման պահանջը։ ՀՀ կառավարության 2024 թվականի ապրիլի 18-ի N553-Ն որոշման համաձայն, 2024 թվականի մայիսի 1-ից Հայաստանի Հանրապետությունում ԱՏԳ ԱԱ 2201 10 110 0, 2201 10 190 0, 2201 10 900 0, 2201 90 000 0 ծածկագրերին դասվող ջրերի (ներառյալ՝ բնական կամ […] ...
17:12 26.04.2024
Թումանյանի բաժնի ծառայողները հուշանվեր-թղթադրամների իրացման և փորձի դեպքեր են բացահայտելԱպրիլի 18-ին Թումանյանի բաժնի քրեական հետախույզներն ու անչափահասների գործերով և ընտանիքում բռնության կանխարգելման բաժանմունքի ծառայողները համատեղ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում տեղեկություններ էին ստացել, որ 16-ամյա երկու պատանի, հանցավոր համաձայնությամբ, առցանց գնումների հարթակի Սանահին-Սարահարթ թաղամասի սրահից 1500 դրամով գնել են 10 հազար դրամանոցի նմանվող շուրջ 60 հուշանվեր թղթադրամ, որոնց մի մասը իրացրել են, իսկ մնացած մասը փորձում […] ...