Շիրակի մարզում մոտ 1 տասնյակ պատմական հուշարձաններ պետական ցուցակում ընդգրկված չեն․ մոռացված 1 հուշարձանի պատմություն

Շիրակի մարզում պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկը 2004 թվականին է սահմանվել, որը մոտ 2500 հուշարձան է ընդգրկում: Բայց այդ ցանկը կազմելուց հետո, մասնագետները բազմաթիվ հազվագյուտ կառույցներ են հայտնաբերել մարզում, որոնք ևս իրենց պատմաճարտարապետական նշանակությամբ արժանի են դասվելու պահպանվող հուշարձանների շարքում: Նման կառույցներից մեկի շուրջ օրեր առաջ քննարկումներ ծավալվեցին համացանցում: Խոսքը Առափի գյուղի մոտ Ախուրյան գետի վրա կառուցված մետաղյա կամրջի մասին է, որի կառուցման հետաքրքիր պատմության ու ճարտարապետական հազվագյուտ լուծումների մասին փաստում են արխիվային փաստաթղթերը:

Առափի գյուղ տանող այս կամուրջը 1877-ին է կառուցվել: Հիմա այն մետաղի ջարդոն է հիշեցնում: Փայտե կոնստրուկցիաները բնակիչները տարիների ընթացքում քանդել ու որպես վառելիք են օգտագործել:

Կամուրջի հին լուսանկարը հայտնվել է «Շիրակ» կենտրոնի ղեկավար Վահան Թումասյանի հավաքածուում, այստեղից էլ սկսվել են նրա ուսումնասիրությունները: Պարզել է, որ կամուրջը կարևոր ենթակառուցվածք է եղել, որն օգտագործվել է ռազմական գործողությունների ժամանակ: Նրա խոսքերով՝ հենց կամուրջն է դեր խաղացել Ղարսի գրավման ժամանակ։

Այս կամրջի կառուցումից ընդամենը օրեր անց Ռուսաստանը պատերազմի մեջ է մտել Թուրքիայի հետ ու գրավել Կարս քաղաքը։ Շիրակի պատմաճարտարապետական հուշարձանների և մշակութային ժառանգության պահպանության հիմնադրամի նախագահ Ավետիք Մելիք-Սարգսյանն էլ փաստում է, որ կամուրջը Ախուրյան գետի վրա կառուցված եզակի հուշարձաններից է, ռազմաստրատեգիական նշանակություն ունեցող, որի մասին նույնիսկ Թորամանյանի հիշատակություններում է նշվում։

Հիշատակվում է նաև այն մասին, որ Ախուրյան գետի վրա միջնադարից 9 կամուրջ է կառուցված եղել։

Այս փաստաթղթերը ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ ռուսական ռազմաինժեներական գործունեության հաշվետվությունն են: Դրանցում ուշագրավ մանրամասներ են այն մասին, թե կամուրջն ինչպես է կառուցվել: Փաստաթղթերում հիշատակվում է նաև կամրջի տեղանքի մասին՝ Արփաչայ գետի վրա, Օջախուլի, այժմյան Առափի գյուղի մոտ:

Փաստաթղթերում մանրամասն ներկայացված է, թե որ օրը ինչ աշխատանքներ են կատարվել։ Օրինակ՝ փաստաթղթերում նշվում է, որ 1877-ի ապրիլի 15-ին մինչև 200 մարդ ներգրավված է եղել կամրջի շինարարության մեջ, արհեստավորներ ու զինվորներ։ Սև Բերդից ոչ հեռու գտնվող այս կամուրջը ևս սահմանային պաշտպանական նշանակություն է ունեցել: Մասնագետները ուշադրություն են դարձրել կամրջի ինժեներական լուծումներին: Մետաղական ամրաններն Ալեքպոլի վարպետներն ու զինվորները ձեռքի ուժով են տեղադրել:

Ամբողջ շինարարության ընթացքում վարպետներն աշխատել են ականազերծողների հսկողությամբ: Սահմանային գոտում ենթադրում են, որ ականապատ տարածք է եղել: Մոտ 1 դարյա վաղեմության այս լուսանկարում կամուրջը տարիներ անց վերանորոգած վարպետներն են: Մասնագետները ենթադրում են, որ վերանորոգումը 20-րդ դարասկզբին է եղել: Կամրջի տակ կանգնելն իր բացատրությունն ուներ:

Վարպետներն անցել են ֆայտոններով, իսկ նրանց ընտանիքի անդամները կամրջի ներքևում են կանգնել։ Արհեստավորներն այնքան վստահ են եղել, որ կամուրջը չի փլուզվի։

Կամուրջը Շիրակի մարզի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկում ընդգրկելու առաջարկ է ներկայացրել «Շիրակ» կենտրոնի ղեկավարը: Շիրակի մարզպետն է նրա առաջարկին պատասխանել, որ դրա համար մասնագիտական ուսումնասիրություններ են պետք:

Ավետիք Մելիք-Սարգսյանը չի կարող ասել, թե ինչու 2004 թվականին այս հուշարձանը չի ընդգրկվել Շիրակի մարզի պետական ցուցակի մեջ, բայց ասում է, սխալներն ուղղելը շատ հեշտ է, ընդամենը պետք է մասնագիտական տարբեր կառույցների հիմնավորում, պետական արխիվային փաստաթղթերի ներկայացում մշակույթի նախարարության փորձագիտական հանձնաժողովին։

Փորձագիտական հանձնաժողովը նախ պետք է դրական եզրակացություն տա, հետո՝ հուշարձանը պահպանվողների ցանկում ընդգրկելու հարցը ներկայացվի կառավարությանը: Այս կառույցից բացի, ըստ մասնագետների, մարզում տասնյակից ավելի հուշարձաններ կան նոր հայտնաբերված, որոնք նույնպես պետք է ընդգրկվեն պահպանվող հուշարձանների ցանկում: