16:57 14.01.2022
«Հետազոտության ընթացքում ուրախությամբ արձանագրեցի, որ Գյումրիում մարդիկ իրենց տներում շարունակում են պահպանել ավանդական դարբնության նմուշները՝ դռների, պատուհանների հին ճաղավանդակները, պատշգամբների նեցուկները, բազրիքները: Դա նշանակում է՝ բնակչությունը հասկանում է դրանց արժեքը և իր մեջ կրում է գնահատելու ավանդույթը»,- ասում է ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Աղասի Թադևոսյանը:
Մեր զրուցակիցը ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ իրականացրել է «Գյումրու դարբնոցային մշակույթի արհեստագործական և համայնքային ավանդույթները» ծրագիրը, որի հիմնական գաղափարն էր Գյումրիի դարբնության ավանդույթները ներկայացնող և մշակութային ժառանգության արժեք ունեցող ազգագրական նյութի գրանցումը, պահպանումն ու հանրայնացումը։
Ծրագրի մասին
Չնայած դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել, սակայն որպես քաղաքային արհեստ՝ այն իր լիարժեք արտահայտությունը ձեռք է բերել Գյումրիում և ծաղկուն շրջան ապրել 19-րդ դարում:
Ինչպես Աղասի Թադևոսյանն է ներկայացնում, շուրջ 5 ամիս տևած գիտարշավների ընթացքում գրանցած նյութի հիման վրա շարադրվել են դարբնոցային տեխնիկատեխնոլոգիական աշխատանքի և քաղաքային ֆոլկլորում դարբնության ու դարբինների դերի ու տեղի հետ կապված համառոտ պատմություններ, որոնք ամփոփվել են էլեկտրոնային գրքի և շտեմարանի ձևով: Բացի դրանից՝ իրականացվել է Գյումրիի դարբնոցային մշակութային ժառանգության նմուշների տեղակայման քարտեզագրում՝ դրանց գտնվելու վայրերի մասին ցանկերի ուղեցույցով և լուսանկարներով, ինչպես նաև համառոտ տուրիստական խորհրդատու Գյումրիում դարբնոցային մշակութային ժառանգության ցուցադրմանը նվիրված շրջայցի կազմակերպման վերաբերյալ:
Ծրագրի իրականացումը կարևորվում է Գյումրիի արհեստների գույքագրման, արհեստագործների համայնքի արժևորման և գնահատման, ինչպես նաև տեղական ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության ու կենսունակության շարունակականության ապահովման նպատակով:
Դարբնությունը՝ ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն
Աղասի Թադևոսյանը՝ որպես ծրագրի հեղինակ և ազգագրագետ, ներկայացնում է Գյումրիում դարբնոցային մշակույթի առանձնահատկությունները, անցյալն ու ներկան, հեռանկարները:
«Դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել թե՛ գյուղական, թե՛ քաղաքային բնակավայրերում: Եթե գյուղերում միայն կենցաղային իրեր են պատրաստվել, ապա քաղաքում շատ ավելի լայն պահանջարկ է եղել. կիրառվել են տան արտաքին ձևավորման տարրեր՝ դռների, պատուհանների ճաղավանդակներ, բազրիքներ,- պատմում է ազգագրագետը,- որպես քաղաք՝ Գյումրին ձևավորվել է 1840-ականներին, երբ այստեղ է տեղափոխվել քաղաքային բնակչություն՝ ձևավորելով տարբեր խավեր: Դա ենթադրում էր մրցակցություն ոչ միայն տարրական կարիքների, այլև գեղագիտական պահանջմունքների բավարարման տիրույթում: Իսկ մրցակցության մեջ վարպետներն ավելի էին հմտանում»:
Քաղաքային արհեստները ունեին համքարություններ՝ որոշակի կանոններով ու արհեստի որակական չափանիշներով, և եթե որևէ արհեստագործ չէր բավարարում այդ չափանիշները կամ խախտում էր դրանք, համքարությունը կարող էր զրկել նրան առևտրական շարքում կրպակ ունենալու հնարավորությունից:
«Ինչո՞ւ է դարբնությունը ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն համարվում» հարցին ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանը պատասխանում է. «Ցանկացած նյութական մշակույթ առարկայանում է ոչ նյութական մշակույթի՝ մտքի ու գաղափարի հաշվին. նյութականը վերջնական արդյունքն է: Այս համատեքստում պետք է տարբերել երկաթագործությունը ավանդական դարբնությունից: Այսօր էլ Գյումրիում կան երկաթային դեկորներով տներ: Դրանց պատրաստման ավանդական եղանակներին փոխարինում է տեխնիկական՝ եռակցման եղանակը: Գործից հասկացող մարդը տարբերությունը միանգամից կզգա. արտաքին տեսքը, որակը այլ են: Դարբնությամբ արված գործերի սիմետրիկ շարքերը, բացի կիրառականությունից, նաև գեղագիտական նշանակություն են ձեռք բերել. հենց սա է դարձել ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն»:
Դարբնության այսօրը
Հետազոտությունների ընթացքում Ա. Թադևոսյանը զրուցել է գյումրեցի մերօրյա դարբինների՝ այդ ավանդույթը իրապես կրողների հետ: Նա պատմում է, որ դարբնության ամենածաղկուն շրջանում Գյումրին ունեցել է մոտ 96 վարպետ դարբին. այսօր նրանց թիվը քաղաքում մատների վրա կարելի է հաշվել. վեցն են: Մի քանի ընտանիք կա, որ սերնդեսերունդ պահպանում է արհեստը՝ հասնելով արդեն 7-րդ սերնդին: Նա հիշատակում է հատկապես Պապոյանների, Մնոյանների, Մարտիրոսյանների ընտանիքների մասին: Նրանք՝ թե՛ լուսանկարներով, թե՛ բանավոր պատմություններով, թե՛ պարզապես արհեստի մշակութային ինֆորմացիայի կրողները լինելով, պահպանել են այն:
Հետազոտությունների հիման վրա գրած գրքում Ա. Թադևոսյանը հայտնի դարբիններից վավերագրել է Գյումրիում դարբնության մշակույթին վերաբերող բազմաթիվ հիշարժան պատմություններ: Դրանք ցույց են տալիս ավանդույթի կենսունակությունը Գյումրի քաղաքի անցյալում և ներկայում, արժեքն ու նշանակությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն: Ըստ պատմություններից մեկի՝ Գյումրիի կայարանի հայտնի ջահը դարբնել են Մնոյանները: Մեկ տոննա կշռով ջահը կախելիս վարպետ Օնիկը և նրա 2 տղաները իրենց աշխատանքի որակն ու վստահելիությունը ցույց տալու համար բարձրացել են դրա վրա և ի նշանավորումն գործի հաջողության՝ շամպայն խմել:
Դարբնությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն արժևորելիս կարևորվում է այն հանգամանքը, որ զնդանը ծիսական վայր է համարվել: Զնդանի վրա դարբինները հաց են տվել, և դրա վրա նստելը սրբապղծություն էր: Ա. Թադևոսյանն իրավացիորեն նշում է, որ ավանդական արհեստները կորցնելու վտանգը միշտ կա, որովհետև տեխնոլոգիզացման գործընթացին զուգահեռ՝ արդյունքը էժանանում է, իսկ ձեռքի աշխատանքը ժամանակատար և թանկ:
«Միայն այն, որ այսօր կան ընտանիքներ, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցում են դարբնությունը, հուշում է, որ արհեստը կապրի»,- ասում է Թադևոսյանը և հայտնում Հովհաննես Մնոյանի վերջին գործի մասին. նա երկաթից կին է դարբնել, շուտով կավարտի նաև Կոմիտասի կիսանդրին:
Դարբնության ավանդույթը պահպանում է ոչ միայն դարբինը, այլև բնակիչը
«Քաղաքը լուսանկարելու ընթացքում նկատեցինք մի ճաղավանդակ, որը գտնվում էր բոլորովին նոր դռան վրա. հին վարպետի ձեռքի գործ էր: Դուռը փոխել էին, բայց ճաղավանդակը պահպանել են,- ասում է մեր զրուցակիցը և հավելում,- սեփական մշակույթը ընկալելը և կրելը այդ արժեքների պահպանման հիմնական երաշխիքն են: Շատ հաճելի էր տեսնել և գիտակցել բնակիչների մոտեցումը»:
Ա. Թադևոսյանը պատմում է նաև, որ Գյումրիի Գեղարվեստի ակադեմիան ունի դեկորատիվ կիրառական արվեստի բաժին, որտեղ դարբնություն են սովորեցնում: Նա ականատես է եղել, թե ինչպես են աղջիկները ևս հետաքրքրվել այս արհեստով, փորձել երկաթից դեկոր ստանալ: Ազգագրագետը արհեստը պահպանելու և սերունդներին փոխանցելու հարցում լավատես է. միաժամանակ նշում է, որ մեծ դեր ունի նաև հանրահռչակման քաղաքականությունը՝ հասարակության լայն շերտերին ներկայացնելու մեր ավանդական դարբնությունը՝ այն պահպանելու, չվնասելու և հնարավորինս կիրառական դարձնելու համար: Ըստ Թադևոսյանի՝ դարբնության ավանդույթը աշխուժացնելու հեռանկարային տարբերակ է նաև տուրիզմը. «Ճիշտ է, մեկ այլ տեսանկյունից տուրիզմը մշակույթի ապրանքայնացման վտանգ կարող է ներկայացնել, բայց գրագետ քաղաքականության պայմաններում այն նաև մեր ունեցածը հանրահռչակելու լավ միջոց է»:
Նա իր ծրագրում ներառել է նաև համառոտ խորհրդատվություն տուրիզմի համար՝ ինչպես Գյումրիում կարելի է դարբնության մշակույթի երթուղի ստեղծել. «Օրինակ՝ զբոսավարները Ասլամազյան քույրերի թանգարանը ներկայացնելիս կարող են զբոսաշրջիկի ուշադրությունը հրավիրել նաև թանգարանի դարպասին, որը ևս մշակույթի բաղադրիչ է: Կարծում եմ՝ զբոսաշրջությունն այդ կերպ ավելի հետաքրքրական և բազմազան կդառնա թե՛ տեղացի, թե՛ օտարերկրյա այցելուների համար»:
Եզրափակելով խոսքը՝ Աղասի Թադևոսյանը կարծում է, որ դարբնությունը հանրահռչակելու համար կարելի էր նաև Գյումրիում դարբնության փառատոն անցկացնել, ինչը ևս կնպաստեր հանրության իրազեկվածության բարձրացմանը և մեր մշակութային ժառանգության պահպանմանն ու փոխանցմանը:
17:12 06.05.2024
Տեղի է ունեցել «Բրեյն-ռինգ» ամենամյա մրցույթը16:43 06.05.2024
Էրդողանը հայտարարել է, որ Թուրքիան մեծացնում է ճնշումն Իսրայելի վրա16:16 06.05.2024
Ֆրանսիայի դեսպանն այցելել է ՌԴ ԱԳՆ16:12 06.05.2024
Չուկոտկայում 5,5 մագնիտուդով երկրաշարժ է տեղի ունեցել16:06 06.05.2024
Նախագահն աշխատանքային այցով գտնվելու է ԱՄՆ-ում15:53 06.05.2024
Փրկարարներն ավտոտնակից հեռացրել են մոտ 2 տոննա ջուր15:41 06.05.2024
Սևանա լճի հիդրոլոգիական ռեժիմը՝ ապրիլի 29-ից մայիսի 5-ը15:32 06.05.2024
Ներկայացվել է անցած շաբաթվա ագրոօդերևութաբանական տեղեկատվությունը15:27 06.05.2024
Լեհաստանը մտադիր չէ զորքեր ուղարկել Ուկրաինա15:12 06.05.2024
Մաքսանենգության և մաքսային կանոնների խախտման դեպքեր. շաբաթվա պատկերը15:00 06.05.2024
SHANTNEWS14:35 06.05.2024
Հետախուզվողը հայտնաբերվել և ներկայացվել է նախաքննական մարմին14:25 06.05.2024
Մալայզիայի հավաքականի ֆուտբոլիստի վրա ծծմբաթթու են լցրել14:16 06.05.2024
Տեղի է ունեցել ԿԳՄՍ նախարարին կից աշակերտական խորհրդի հերթական նիստը14:10 06.05.2024
Գողությունը կատարել էին կուտականցի ամուսինները13:59 06.05.2024
Բելգիան ԵՄ խորհրդին առաջարկել է պատժամիջոցներ սահմանել Իսրայելի դեմ13:18 06.05.2024
Օդի ջերմաստիճանը մայիսի 9-10-ին կբարձրանա 2-3 աստիճանով13:02 06.05.2024
«Վեոլիա ջուր» ընկերության հետ պայմանագիրը կվերանայվի. Ավինյան12:54 06.05.2024
Համայնքային ոստիկանները թմրամիջոցի շրջանառության դեպք են բացահայտել12:46 06.05.2024
Մաշտոցի բաժնի ոստիկանները բնակարանային գողության դեպք են բացահայտել12:35 06.05.2024
Երևանի մետրոպոլիտենը հաջորդ շաբաթվանից կաշխատի նոր ժամանակացույցով12:16 06.05.2024
Օպերատիվ իրավիճակը հանրապետությունում12:08 06.05.2024
Փաշինյանը չի մասնակցի Պուտինի երդմնակալության արարողությանը10:40 06.05.2024
Բրազիլիայում ջրհեղեղի զոհերի թիվը հասել է 78-ի10:26 06.05.2024
Տարադրամի փոխարժեքները մայիսի 6-ին10:00 06.05.2024
Մենք կարող ենք դուրս գալ եզրափակիչ․ Մբապե09:40 06.05.2024
Վայք համայնքի Արտավան բնակավայրում գործարկվելու է էլեկտրական շչակ09:35 06.05.2024
Գործակարգավարական խորհրդակցություն՝ Երևանի քաղաքապետարանում09:20 06.05.2024
ԱՄՆ-ը պատրաստում է Գայանային Վենեսուելայի վրա հարձակման․ Մադուրո09:10 06.05.2024
Դիլիջան համայնքի Հովք բնակավայրում գործարկվելու է էլեկտրական շչակ08:48 06.05.2024
Հարավային Կորեան կմասնակցի ԱՄՆ-ի կիբեր վարժանքներին08:38 06.05.2024
Ստեփանծմինդա-Լարս ավտոճանապարհը բաց է08:32 06.05.2024
ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ08:26 06.05.2024
ՃՏՊ Հալաբյան փողոցում. ուղևորը հոսպիտալացվել է բժշկական կենտրոն08:21 06.05.2024
Երևանի Սեբաստիայի փողոցում տեղի է ունեցել ՃՏՊ՝ հրդեհի բռնկմամբ08:15 06.05.2024
Քամու հետևանքով վնասվել են տանիքներ, կոտրվել են ծառեր08:10 06.05.2024
Հրդեհ Հրազդանի կիրճում08:05 06.05.2024
Կապան քաղաքում քաղաքացին սայթաքել և ընկել է քարերի վրա08:00 06.05.2024
Փլուզում Երևանի Պարոնյան փողոցում23:59 05.05.2024
Գերմանական Hesse ֆրեգատը վերադարձել է Գերմանիա17:30 06.05.2024
Որոնվում է տեսագրության մեջ երևացող անձըՀՀ քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչության Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների քննչական երրորդ բաժնում քննվող քրեական վարույթի շրջանակներում որոնվում է տեսագրության մեջ պատկերված անձը: Քրեական վարույթով բազմակողմանի, օբյեկտիվ և լրիվ քննություն ապահովելու նպատակով միջոցներ են ձեռնարկվում՝ տվյալ անձին հայտնաբերելու ուղղությամբ: Քննչական կոմիտեից խնդրում են նշված անձին ներկայանալ վարույթն իրականացնող մարմնին կամ ովքեր ճանաչում են […] ...
17:24 06.05.2024
Վերավաճառելու նպատակով մեկուկես միլիոն դրամի ծխախոտ էր գնելՈստիկանության Կումայրիի բաժնի քրեական հետախույզները ստացված տեղեկություններն իրացնելով, ապօրինի ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու հիմնավոր կասկածանքով Գյումրի քաղաքի Ղանդիլյան փողոցում ձերբակալել և բաժին են տեղափոխել գյումրեցի 43 և 34 տարեկան երկու տղամարդու՝ վերջինիս վարած «Օպել» մակնիշի մեքենայով հանդերձ: 43-ամյա տղամարդը հայտնել է, որ մեքենայի սրահում և բեռնախցիկում կա 6000 տուփ ծխախոտ: Նաև հայտնել է, որ ծխախոտն ինքը […] ...
17:17 06.05.2024
Արդարադատության նախարարն այցելել է Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Արմավիրի մարզային բաժինԱրդարադատության նախարար Գրիգոր Մինասյանն այցելել է Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Արմավիրի մարզային բաժին։ Նախարարը շրջայց է կատարել վերանորոգված շենքում, ծանոթացել քաղաքացիների սպասարկման պայմաններին։ Գրիգոր Մինասյանին են ներկայացվել Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության և Պրոբացիայի ծառայության կողմից կենտրոնում մատուցվող ծառայությունները։ Տեսակցությունների նոր կահավորված սենյակում կազմակերպվում են շահառուների հանդիպումներն իրենց երեխաների հետ: Նախարարին են ներկայացվել նաև Հարկադիր կատարումն […] ...
17:12 06.05.2024
Տեղի է ունեցել «Բրեյն-ռինգ» ամենամյա մրցույթըՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության, Կենտրոնական բանկի և «Հայաստանի պատանեկան նվաճումներ» կազմակերպության համատեղ նախաձեռնությամբ այս տարի ևս տեղի է ունեցել «Բրեյն-ռինգ» ամենամյա մրցույթը: Արդեն 15 տարի շարունակ կազմակերպվող մրցույթի նպատակն է ավագ դպրոցում տնտեսագիտություն, անձնական ֆինանսներ և ձեռնարկատիրություն ուսումնասիրող աշակերտներին խրախուսելը և նրանցից լավագույններին բացահայտելն է։ Ողջույնի խոսքով հանդես են եկել ՀՀ կրթության, […] ...
17:05 06.05.2024
Թմրամոլության դեմ Վաղարշապատի քրեական հետախույզների պայքարից 2 դրվագՄայիսի 2-ին ոստիկանության Վաղարշապատի բաժնի քրեական հետախույզները օպերատիվ տեղեկություն էին ստացել, որ 62 և 57 տարեկան երկու տղամարդ ապօրինի պահում և օգտագործում է թմրամիջոց։ Հիմնավոր կասկածաքով նախ ձերբակալվեց և, իր «Մերսեդեսով» հանդերձ, բաժին տեղափոխվեց 62-ամյա տղամարդը։ Այնուհետև ձերբակալվեց և բաժին տեղափոխվեց նաև 57-ամյա տղամարդը։ Անձնական խուզարկությամբ 62-ամյա տղամարդու մոտ հայտանաբերվեց մարիխուանայի նմանվող զանգված։ Նա հայտնեց, […] ...
16:56 06.05.2024
Պարեկների անցած շաբաթվա ծառայության արդյունքները մայրաքաղաքում և մարզերումԱպրիլի 29-ից մայիսի 6-ը մայրաքաղաքում իրականացված ծառայության ընթացքում Երևանի պարեկները հայտնաբերել են ճանապարհային երթևեկության կանոնների 4123 խախտում՝ պահպանվող հատուկ տարածք տեղափոխելով 168 մեքենա։ Մասնավորապես, հայտնաբերվել է ոչ սթափ վիճակում մեքենա վարող՝ 129, առանց վարորդական իրավունքի վկայականի՝ 222 անձ։ Հայտնաբերվել են հաշվառման համարանիշի հետ կապված՝ 39, չամրակապված վարելու՝ 562, վարելիս ծխախոտային արտադրատեսակ օգտագործելու՝ 243, վարելիս հեռախոսից […] ...