Հայաստանի պատմության ամենաքիչ քաղաքական ուժեր ներկայացնող խորհրդարանը

Մոտ 10 օրից իր աշխատանքը կսկսի 7-րդ գումարման Ազգային ժողովը: Շատերը համոզված են, որ այս խորհրդարանն իր պատգամավորների թվով աննախադեպ է հայոց խորհրդարանի պատմության մեջ ու կարող է մեծ բեռ դառնալ ոչ այնքան մեծ պետական բյուջե ունեցող երկրի համար:

Իրականում, սակայն, 7-րդ գումարման խորհրդարանն իր թվային կազմով այնքան էլ չի գերազանցում իր նախորդներին, ավելին, որոշ դեպքերում նույնիսկ կարելի է ասել՝ շատ ցուցանիշներով զիջում է նախորդներին:

Իր թվային կազմով Հայաստանի Հանրապետության ամենափոքր խորհրդարանը շարունակում է մնալ 1918թ. ձևավորված Հայաստանի առաջին հանրապետության Ազգային ժողովը կամ Ազգային խորհուրդը:

Սա նաև միակ պառլամենտն է հայոց պատմության մեջ, որը ձևավորվել է ոչ թե ընտրությունների, այլ քաղաքական պայմանավորվածությունների հիման վրա: Առաջին խորհրդարանն ուներ 46 պատգամավոր: Նրանցից 38-ը հայեր էին, իսկ մնացած 8-ը ներկայացնում էին ազգային փոքրամասնությունները: Ազգային խորհուրդն ուներ 4 խմբակցություն, որոնք ներկայացնում էին Հայ Հեղափոխական դաշնակցություն, Սոցիալ-դեմոկրատական Հնչակյան, Սոցիալ-հեղափոխական և Հայ ժողովրդական կուսակցությունները:

1919 թ. հունիսի 4-ին համապետական ընտրությունների արդյունքում գումարվում է խորհրդարանի երկրորդ կազմը, որի մեջ էին մտնում 80 պատգամավոր, այդ թվում՝ 12-ը Արևմտյան Հայաստանից, ինչպես նաև պատգամավորներ Դոնի Ռոստովից, Թիֆլիսից, Բաքվից ու Պոլսից։

Խորհրդարանում ձևավորվեց երկու խմբակցություն «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն» և Սոցիալ-հեղափոխական կուսակցություններից: Ի դեպ, խորհրդարանում ներկայացված էր նաև 3 կին պատգամավոր, ինչն այդ ժամանակի համար չլսված ու չտեսնված երևույթ էր նույնիսկ եվրոպական շատ երկրների համար:

Գերագույն խորհրդի նիստ, 1986

Թվային կազմով ամենամեծ խորհրդարանները Հայաստանում ձևավորվել են Խորհրդային Միության տարիներին: ՀՍՍՀ Գերագույն խորհուրդը ընտրվում էր 5 տարի ժամկետով, միապալատ էր և կազմված էր 340 դեպուտատից, որոնք ընտրվում էին` ըստ հավասար թվով բնակչություն ունեցող ընտրական շրջանների:

Խորհրդային Հայաստանի Գերագույն խորհրդի նիստ

1990 թվականին մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվեց Հայաստանի առաջին գումարման Գերագույն խորհուրդը: Այն բաղկացած էր 260 պատգամավորից: Սկզբնական շրջանում Գերագույն խորհուրդն ուներ ընդամենը երկու խմբակցություն, որոնք ներկայացնում էին Կոմունիստական կուսակցությունն ու «Հայոց համազգային շարժումը»: Հետագայում կազմավորվեց 5 խմբակցություն և 4 պատգամավորական խումբ:

Հայաստանի նորագույն պատմության ամենամեծ խորհրդարանը ձևավորվել է 1995 թվականին: Առաջին գումարման Ազգային ժողովն ուներ 190 պատգամավոր, որոնցից 150-ն ընտրվել էր մեծամասնական, 40-ը՝ համամասնական ընտրակարգերով: Անցողիկ շեմը հաղթահարած կուսակցություններն Ազգային ժողովում ձևավորվեցին 5 խմբակցություն: Ձևավորվեցին նաև «Բարեփոխումներ» և «Երկրապահ» անվանումներով պատգամավորական խմբերը:

1999 թվականին ընտրված երկրորդ գումարման խորհրդարանն ուներ արդեն 131 պատգամավոր, որոնցից 75-ն ընտրվել էր մեծամասնական համակարգով, 56-ը՝ կուսակցական ցուցակներով: Քաղաքական ուժերի ներկայացվածությունն այս խորհրդարանում ևս բարձր էր՝ 6 խմբակցություն և 3 պատգամավորական խումբ:

131 պատգամավոր ուներ նաև 2003թ. խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում ձևավորված երրորդ գումարման Ազգային ժողովը: Նախորդի համեմատ տարբերությունը մեկն էր՝ 75 պատգամավոր ընտրվել էր համամասնական ցուցակներով, իսկ 56-ը՝ մեծամասնական ընտրակարգով: Կուսակցական ներկայացվածությունն այդ խորհրդարանում ևս բարձր էր՝ 6 խմբակցություն և 1 պատգամավորական խումբ:

2007 թվականին ձևավորված 4-րդ գումարման խորհրդարանում ևս պատգամավորների թիվը 131 էր: 41 պատգամավոր ընտրվեց մեծամասնական համակարգով, 90-ը՝ կուսակցական ցուցակներով: Խորհրդարանում կազմավորվեց 5 խմբակցություն: Մեծամասնական ընտրակարգով ընտրված 10 անկախ պատգամավորները պատգամավորական խումբ չձևավորեցին:

131 պատգամավորից բաղկացած վերջին խորհրդարանը 2012-ի ընտրությունների արդյունքում ձևավորված հինգերորդ գումարման Ազգային ժողովն էր: Այն ևս կուսակցությունների ներկայացվածության թվով չէր զիջում իր նախորդներին և ուներ 6 խմբակցություն:

2017թ. նոր Ընտրական օրենսգրքով անցկացրած ընտրությունների արդյունքում 6-րդ գումարման խորհրդարանում պատգամավորների թիվը նվազեց՝ հասնելով 105-ի: Նվազեց նաև քաղաքական ուժերի ներկայացվածությունն Ազգային ժողովում: Ընտրությունների արդյունքում անցողիկ շեմը հաղթահարեց երկու կուսակցություն և երկու դաշինք, որոնք էլ կազմավորեցին ՀՀԿ, ՀՅԴ, «Ծառուկյան դաշինք» և «Ելք» խմբակցությունները:

2018թ. արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններով մեկնարկեց 7-րդ գումարման խորհրդարանի ձևավորման գործընթացը: Քաղաքական մրցապայքարի մեջ մտած 11 ուժից ընդամենը 3-ին հաջողվեց հաղթահարել ընտրական արգելքը:

Արդյունքում, եթե չհաշվենք Գերագույն խորհուրդը, Հայաստանում կձևավորվի իր մեծությամբ երկրորդ խորհրդարանը՝ 132 պատգամավորով, սակայն այն կլինի նաև Հայաստանի նորագույն պատմության առաջին խորհրդարանը, որտեղ ներկայացված կլինի  ընդամենը երկու կուսակցություն և մեկ դաշինք:

7-րդ գումարման Ազգային ժողովը նաև խորհրդարանի պատմության մեջ միակն է, որտեղ իշխող ուժն ունի սահմանադրական բացարձակ մեծամասնություն և ցանկացած օրենք կարող է ընդունել կամ փոփոխել իր հայեցողությամբ: