Պարզ ու համեղ. վերհիշում ենք հին հայկական ավանդական ուտեստները

Հայաստանը խոհանոցային բաղադրատոմսերի բազմազանությամբ ու յուրահատկություններով չի զիջում աշխարհում հայտնի խոհարարական մշակույթին: Դա մենք բազմիցս ապացուցել ենք միջազգային  մրցույթների ընթացքում: Իսկ թե որքանով ենք պահպանում այդ ավանդույթներն ու բաղադրատոմսերը, կարելի է պարզել՝ կարդալով ներքևում ներկայացված ուտեստների բաղդրատոմսերն ու փորձելով հիշել, թե երբ ենք մենք նշվածներից որևէ մեկը պատրաստել վերջին անգամ:

SHANTNEWS-ն առաջարկում է հայկական մի քանի հին ու համեղ ուտեստների բաղադրատոմսեր: Եթե անգամ ծանոթ չենք դրանց, ապա ճիշտ ժամանակն է դրանք ճաշացանկում ընդգրկելու համար:

Հայկական մշոշ

Անվանումն արդեն խոսում է կերակրատեսակի ծագման վայրի մասին: Հայկական խոհանոցի ավանդական այս կերակրատեսակը պատրաստվել է  հիմնականում Արևմտյան Հայաստանի հայկական ընտանիքներում: Անվանումն առաջացել է մըշմոշ՝ ծիրան բառից:

Ինչպես շատ հայկական ուտեստներ, պատրաստման ձևը բավականին հեշտ ու մատչելի է, միևնույն ժամանակ, բավական համեղ:

Անհրաժեշտ է ունենալ ոսպ, ընկույզ, ծիրանաչիր, սոխ, ձիթայուղ:

Պատրաստման ձևը 

Ոսպը թրջում ենք ու թողնում մի քանի ժամ: Այնուհետև այն եփում ենք, տրորում ու վրան լցնում սոխառածն ու ծիրանի լվացված չիրը: Խառնուրդը թույլ կրակի վրա եփում ենք մինչև 15 րոպե: Պատրաստվելուց հետո վրան ավելացնում ենք համեմունքներ (հիմնականում սև պղպեղ) և մաղադանոս:

Ուտեստը պահքային է:

Հայկական արիշտա

Կերակրատեսակը հայկական տարբեր շրջաններում մի քանի անվանումով է հայտնի՝ ռշտա, էրիշտա, դդմաճ, արշտա: Այն ձմեռային կերակրատեսակ է: Հայկական լավաշի պես այն նույնպես պատրաստվում է երկարատև օգտագործման համար, քանի որ բավական ուշ է փչանում: Բաղադրատոմը նույնպես շատ չի տարբերվում լավաշի բաղադրիչների շարքից՝ ալյուր, ջուր և աղ:

Պատրաստման ձևը

Խառնուրդից առաջացած խմորը բարակեցնում ենք, շերտերով կտրատում ու փռում, որպեսզի չորանա: Սննդարար այս կերակրատեսակի պատրաստման եղանակն իր բաղադրիչի պես պարզ է: Ջրով եփելուց հետո դրա վրա հաճախ ավելացրել են մսի կտորներ ու բանջարեղեն:

Կեր ու սուս

Այս ախորժելի խորտիկը մեզ է հասել Արևմտյան Հայաստանի Վանի նահանգից և Հայաստան է հասել վանեցիների կողմից: Ուտեստի բաղադրության մեջ կա բլղուր, սոխ, լոլիկ, տավարի միս, համեմունքներ, կանաչի, ջուր:

Պատրաստման ձևը

Խորտիկը պատրաստելու համար անհրաժեշտ է ոչ շատ մանր կտրատված սոխը տապակել, վրան ավելացնել եփած միսը: Տապակել այնքան ժամանակ, մինչև սոխը փոխի իր գույնը: Պետք է ուշադիր լինել, որ միսը չկոշտանա: Վրան ավելացնում ենք բլղուր, ջուր, լոլիկ ու կանաչեղեն ու շարունակում տապակել: Ավելացնում ենք համեմունքներն ու խորտիկը զարդարում թարմ կանաչիով: Մատուցվում է տաք վիճակում:

Գառնի յարախ

Ուտեստի անվանումն առաջացել է Գառնու երախ (Գառնու ձոր) արտահայտությունից՝ պատրաստման ձևի համար: Այս տաք ուտեստը մեծ տարածում ունի հատկապես Գառնու բնակիչների շրջանում:

Պատրաստման ձևը

Մանր կտրատած սոխը տապակել, վրան ավելացնել աղացած միսը, համեմել համեմունքներով ու մաղադանոսով, շարունակել տապակել:

Լոլիկը մանր կտրատել, համեմել ու եփել միջին կրակի վրա: Սմբուկը մեկումեջ կեղևազրկել, երկարությամբ կիսել. կտրել կտորների ներսի հատվածից ու տապակել: Կտրած մասի վրա լցնել տապակած միսն ու լոլիկի խառնուրդը: Կարելի է նաև պանիր ավելացնել վրան: Այս ամենը վերջնական եփման մակարդակի հասցնել ջեռոցում:

Այլազան

Անցում կատարենք հին հայկական ամառային, թեթև կերակրատեսակի: Այլազանը Արարատյան խոհանոցի ուտեստ է:

Անհրաժեշտ է սմբուկ, կարտոֆիլ, գլուխ սոխ, բուսական յուղ, բուլղարական պղպեղ, կանաչ լոբի, լոլիկ, խառը կանաչի և աղ:

Պատրաստման ձևը

Սմբուկը մաքրել, կլոր կտրատել ու վրան աղ լցնել: Մոտ 15 րեպե սպասելուց հետո եռացնել առաջացած ջուրն ու լվանալ սմբուկի կտորները: Կանաչ, կտրատված լոբին խաշել 25 րոպե:

Սմբուկի կտորները շարել թավայի մեջ, վրան բուսական յուղ լցնել, ավելացնել երկարությամբ կտրատված կարտոֆիլը, բուլղարական պղպեղը (նախընտրության դեպքում կարելի է օգտագործել նաև կծու պղպեղ), այնուհետև մանր կտրատված սոխը, եփած լոբին լոլիկը, խոշոր կտրատված կանաչին ու աղը: Կաթսայի մեջ մի փոքր ջուր լցնել, վրան շրջված ափսե դնել ու պակել կափարիչը: Եփել մինչև պատրաստ լինելը:

Բազրկանի կամ հովվի ճաշ

Աղցանը Մուսա լեռան խոհանոցից է հասել: Պատրաստելու համար պետք է կանաչ ձիթապտուղ, ընկույզ, կես գլուխ սոխ, լոլիկի մածուկ, ձիթայուղ:

Անի քաղցրավենիք

Վերջում հայկական աղանդերի մասին: Քաղցրավենիքը հայերն սկսել են պատրաստել է ավելի քան 10 դար առաջ: Բաղադրատոմսը մեզ է հասել 17-րդ դարում:

Պատրաստման ձևը

Պատրաստվում է բավական մատչելի 3 բաղադրիչներով՝ բողկով, մեղրով ու հնդկական ընկույզով: Այս ամենը պետք է մանր կտրատել ու խառնել միմյանց հետ: Յուրօրինակ ու հաճելի համադրություն է ստացվում: