Չնայած Մերկելի հուսադրող այցին Հայաստան՝ նա չասաց ցեղասպանություն բառը. Հարութ Սասունյան

Անցյալ շաբաթ Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը այցելեց Վրաստան, Հայաստան և Ադրբեջան: Ըստ լրատվամիջոցների հաղորդումների՝ նրա այցը Հայաստան և հանդիպումները ղեկավարության հետ շատ կառուցողական էին: Այս մասին գրում է «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանը:

Հոդվածը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ․

«Անցյալ շաբաթ Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը այցելեց Վրաստան, Հայաստան և Ադրբեջան: Ըստ լրատվամիջոցների հաղորդումների՝ նրա այցը Հայաստան և հանդիպումները նրա ղեկավարության հետ շատ կառուցողական էին: Ակնկալվում է ընդլայնել հայ-գերմանական քաղաքական, մշակութային և առևտրային հարաբերությունները: Մերկելի այցը խիստ անհրաժեշտ խթան էր Հայաստանի նոր ժողովրդավարական կառավարության համար:

Զգայուն հարցերից մեկը, որին ուշադիր հետևում էին ինչպես հայերը, այնպես էլ միջազգային հանրությունը՝ կանցլեր Մերկելի մեկնաբանություններն էին Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ: Գերմանիայի խորհրդարանը (Բունդեսթագ) 2016 թ. գրեթե միաձայն ընդունեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձևը և հայտարարեց, որ «Գերմանական կայսրությունը մասնակի մեղսակցություն ունի այդ իրադարձություններում»:

Ցեղասպանության մասին բանաձևի ընդունումից անմիջապես հետո Թուրքիան հետ կանչեց իր դեսպանին Բեռլինից և սպառնաց խզել կապերը Գերմանիայի հետ: Գերմանիայի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունները շարունակում են մնալ լարված տարբեր պատճառներով, սակայն սպասվում է, որ դրանք կբարելավվեն սեպտեմբերի վերջին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ Գերմանիա կատարելիք առաջիկա այցից հետո:

Երևանում Մերկելն այցելեց Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիր, ծաղկեպսակ դրեց 1.5 միլիոն հայ զոհերի հիշատակին և ծառ տնկեց հուշահամալիրի տարածքում գտնվող ծառուղում: Սակայն, Մերկելը Երևանում խուսափեց օգտագործել ցեղասպանություն եզրը՝ Թուրքիայի զանգվածային սպանությունները որակելով որպես «հրեշավոր ոճրագործություն հայ ժողովրդի դեմ», որը «չի կարելի և չպետք է մոռացվի»: Նա նաև հայտարարեց, որ այցելել է Ցեղասպանության հուշահամալիր «Բունդեսթագի 2016 բանաձևի ոգուն համահունչ»: Նա պարզաբանեց, որ կիրառված լեզուն «քաղաքական գնահատական էր, այլ ոչ թե իրավական»:

Չնայած Հայաստանի նկատմամբ Մերկելի բարյացակամությանը և նրա շատ դրական հայտարարություններին` հուսով եմ, որ Հայաստանի ղեկավարները նրան հիշեցրին, որ 1.5 միլիոն հայերի ծրագրված ոչնչացումը նկարագրելու համար իսկական եզրը «ցեղասպանությունն» է, այլ ոչ թե պարզապես «հրեշավոր ոճրագործությունը»:

Հայաստանի ղեկավարները կարող էին Գերմանիայի կանցլերին տեղեկացնել գերմանական «Դոյչե վելե»-ի (Deutsche Welle) լրագրող Բեն Նայթի վերջին հաղորդման մասին՝ Գերմանիայի Ռեյխի կողմից օսմանյան թուրքական զորքերին տրամադրված զենքի վերաբերյալ՝ Հայոց ցեղասպանության իրականացման համար:

Համաձայն «Դոյչե վելե»-ի՝ ««Մաուզեր»-ը, որը Գերմանիայի հրաձգային զենքերի հիմնական արտադրողն էր երկու համաշխարհային պատերազմներում, միլիոնավոր հրացաններ և ատրճանակներ է մատակարարել Օսմանյան կայսրությանը, որոնք օգտագործվել են Ցեղասպանության ժամանակ՝ գերմանացի սպաների ակտիվ աջակցությամբ: Բացի այդ, մեջբերելով Global Net-ի «Դադարեցրեք զենքի առևտուրը» հոդվածից, «Դոյչե վելե»-ն հայտարարել է, որ «թուրքական բանակը նաև հագեցած էր Էսսենում գտնվող «Կրուպ» (Krupp) ընկերության արտադրած հարյուրավոր թնդանոթներով, որոնք Թուրքիան օգտագործել է Մուսա լեռան դիմադրության հայ մարտիկների դեմ 1915 թվականին»:

Global Net-ի հոդվածի հեղինակ Վոլֆգանգ Լենդգրեբերը գրել է, որ ««Մաուզերը» իրոք հրացանի մենաշնորհ ուներ Օսմանյան կայսրության համար»:

«Դոյչե վելե»-ն բացահայտել է, որ «հոդվածում առաջին գերմանական զեկույցներից շատերը վերցված են մայոր կոմս Էբերհարդ Վոլֆսկեհլի նամակներից, որը 1915 թ. հոկտեմբերին գտնվում էր հարավարևելյան թուրքական Ուրֆա քաղաքում: Ուրֆան զգալի թվով հայերի բնօրրանն էր, որոնք բարիկադներ էին ստեղծել իրենց տներում ընդդեմ թուրքական հետևակի: Վոլֆսկեհլը ծառայում էր որպես Օսմանյան կայսրության 4-րդ բանակի հրամանատարի տեղակալ Ֆախրի փաշայի շտաբի պետ և կոչված էր այն ամրապնդելու համար»:

Մայոր Վոլֆսկեհլն իր կնոջը գրած նամակում անամոթաբար պարծեցել է գերմանական զորքերի կողմից Ուրֆայում հայերի սպանություններով. «Նրանք [հայերը] զբաղեցրել էին եկեղեցուց հարավ գտնվող բազմաթիվ տներ: Երբ մեր հրետանին հարվածեց տներին, ներսում գտնվող շատ մարդիկ և մյուսները փորձեցին պատսպարվել եկեղեցում: Սակայն… նրանք ստիպված էին եկեղեցին շրջանցել եկեղեցու բակով: Մեր հետևակը բակի ձախ կողմից արդեն հասել էր տներին և սպանեց եկեղեցու բակով փախչող մարդկանց: Ընդհանուր առմամբ, հետևակը, որն օգտագործեցի հիմնական հարձակման ժամանակ… լավագույնս արդարացրեց իրեն»:

Լենդգրեբերը նաև տեղեկացրել է, որ «մինչ գերմանական ընկերությունները զենք էին մատակարարում, իսկ գերմանացի զինվորները՝ փորձագիտական խորհրդատվություն, թե ինչպես օգտագործել դրանք, գերմանացի սպաները նաև գաղափարական հիմքեր էին դնում» Հայոց ցեղասպանության համար:

Գերմանական ռազմածովային կցորդ, գերմանա-թուրքական սպայական կորպուսի անդամ և Օսմանյան կայսրության ռազմական նախարար Էնվեր փաշայի մտերիմ Հանս Հյումենը գրել է. «Հայերը, ռուսների հետ ունեցած իրենց դավադրության պատճառով, պետք է քիչ թե շատ ոչնչացվեն: Դա դժվար է, բայց օգտակար»:

Բացի այդ, Լենդգրեբերը իր զեկույցում գրել է «պրուսական գեներալ-մայոր Կոլմար Ֆրիհեր վոն դեր Գոլցի մասին, որը 1883-ին օսմանյան պալատի համար կարևոր ռազմական խորհրդական էր դարձել և ինքն իրեն որպես լոբբիստ էր տեսնում գերմանական ռազմական արդյունաբերության համար և աջակցում էր թե՛ «Մաուզեր», թե՛ «Կրուպ» ընկերություններին՝ թուրքական  գնումներն ապահովելու իրենց ջանքերում: (Մի անգամ նա պարծեցել է իր օրագրում. «Կարող եմ պնդել, որ առանց ինձ, [թուրքական] բանակի վերազինումը գերմանական մոդելներով տեղի չէր ունենա»): Գոլցը «օգնեց համոզել սուլթանին՝ փորձել և մեկընդմիշտ վերջ դնել հայկական հարցին…»:

Վերոնշյալ մեջբերումները հաստատում են Բունդեսթագի 2016 թ. բանաձևով ընդունումը, որ  Գերմանիան մեղսակից է Հայոց ցեղասպանությանը և 2015 թ. Գերմանիայի նախագահ Յոհակիմ Գաուկի կողմից Գերմանիայի «համատեղ պատասխանատվության» ճանաչումը Հայոց ցեղասպանության համար: Գերմանիայի կանցլեր Մերկելը, շատ լավ տեղեկացված լինելով այս փաստերի մասին, պետք է Հայոց ցեղասպանությունը անվաներ իր իսկական անունով՝ Ցեղասպանություն…»:

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի