Կատաստրոֆիկ, տագնապալի, սպառնալից. Ինչպե՞ս են բնութագրում վարչապետներն իրենց կառավարման շրջանը

Այսօր նշվում է Հայաստանի առաջին հանրապետության կազմավորման, անկախության օրը: Շուրջ 600 տարի պետականություն չունենալուց հետո, ռազմական և դիվանագիտական ճակատներում մղած տևական պայքարի արդյունքում ստեղծվում է Հայաստանի առաջին հանրապետությունը:

Հայաստանի առաջին հանրապետությունը 4 վարչապետ ունեցավ: Նրանցից յուրաքանչյուրն իր կառավարման ժամանակին տվեց իր բնորոշումը:

Հովհաննես Քաջազնունի, Ալեքսանդր Խատիսյան, Համազասպ Օհանջանյան, Սիմոն Վրացյան. Ինչպե՞ս են նրանք գնահատել Հանրապետության ստեղծումն ու այն շրջանը, որի պատասխանատուն են եղել: SHANTNEWS.am-ը ներկայացնում է հատվածներ Հայաստանի Հանրապետության 4 վարչապետների խոհերից:

Հովհաննես Քաջազնունի 

Նա եղել է նորաստեղծ պետության առաջին վարչապետը:

Ծնվել է 1868 թ-ի փետրվարի 1-ին, Թիֆլիսի նահանգի Ախալցխա քաղաքում:

Քաջազնունին եղել է Հայաստանի պատվիրակության կազմում, որը մասնակցել է Տրապիզոնի ու Բաթումի հաշտության կոնֆերանսներին։ Ալեքսանդր Խատիսյանի հետ մեկտեղ ստորագրել է Բաթումի պայմանագիրը՝ հայկական պատվիրակության անունից։

Քաջազնունին այսպես է բնութագրել իր վարչապետության ժամանակաշրջանը.

«Բացառիկ ծանր պայմանների մեջ է գործի անցել իմ կազմած կառավարությունը… Կառավարությունը չունի ոչ մի հենարան անցյալում, նա չի հաջորդում նախկին կառավարությանը՝ շարունակելու արդեն ընթացքի դրած պետական աշխատանքը: Նա հարկադրված է սկսելու ամեն բան սկզբից. անձև քաոսի և ավերակների կույտից նա պետք է ստեղծի կենսունակ և աշխատունակ մի մարմին: Մյուս կողմից, կառավարությունը գտնում է երկիրն այնպիսի վիճակի մեջ, որի բնորոշման համար մի բառ կա միայն՝ կատաստրոֆիկ»:

Ալեքսանդր Խատիսյան

Եղել է Հայաստանի առաջին հանրապետության առաջին արտաքին գործերի նախարար և երկրորդ վարչապետ, շուրջ 7 տարի եղել է Թիֆլիսի քաղաքապետ:

Ալեքսանդր Խատիսյանը ծնվել է Թիֆլիսում, 1874 թվականի փետրվարի 17-ին, խոշոր ազնվականի ընտանիքում։

Ապրիլի 27-ին երկրից արդեն շուրջ 2,5 ամիս բացակայող վարչապետ Քաջազնունին փոխանցում է իշխանությունն Ալեքսանդր Խատիսյանին, որը ստանձնում է վարչապետի պաշտոնակատարի լիազորությունները։ Մայիսի 28-ին Ալեքսանդր Խատիսյանը հաստատվում է ՀՀ վարչապետի պաշտոնում։

1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ին կառավարության անունից ստորագրում է Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, ապա հրաժարական տալիս։

Համազասպ Օհանջանյան

Խատիսյանի հրաժարականից հետո 1920 թ. մայիսի 5-ին Համո Օհանջանյանը  դարձավ վարչապետ։ Ժողովրդին արվեց հայտարարություն.

«Տաճիկ փաշաները մի կողմից, բոլշևիզմի կարմիր պատմուճանը հագած ադրբեջանական խաները մյուս կողմից սպառնում են Հայաստանի անկախությանն ու ազատությանը»:

Համո Օհանջանյանը ծնվել է Ախալքալաքում։ Ծննդյան օրվա մասին կա երեք վարկած՝ 1873, կամ 1874 թվականի փետրվարի 1, կամ փետրվարի 10:

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո ռուսական զորքերը լքում են կովկասյան ճակատը։ Հայ ազգային խորհուրդը Գերմանիա է ուղարկում պատվիրակություն՝ Օհանջանյանի գլխավորությամբ, սակայն բանագնացները չեն կարողանում լուծել դրված խնդիրը։ 1918 թ. մայիսին Օհանջանյանը գործուն մասնակցություն է ունենում Ղարաքիլիսայի ճակատամարտում։ Նույն ճակատամարտում զոհվում է նրա ավագ որդին։

Սիմոն Վրացյան

Վրացյանը դարձավ Առաջին հանրապետության վերջին վարչապետը:

«Ես գիտակցում եմ, թե քաղաքական այս բացառիկ պայմաններում խորհրդարանն ինչպիսի ծանր բեռ է դնում իմ ուսերին: Իմ կազմելիք կառավարությունը հաջողություն կունենա, եթե երկիրը և Հայաստանի գերագույն օրենսդրական մարմինը լինեն նրա հետ: Ես հավատացած եմ, որ Ձեր և երկրի աջակցությամբ կհաջողվի մեզ տագնապալի այս վիճակից դուրս գալ պատվով: Իմ կողմից ես խոստանում են թափել ամեն ճիգ և ոչինչ չխնայել մեր հանրապետության բարգավաճման համար»,- ասել է Սիմոն Վրացյանը:

Երբ Օհանջանյանի բյուրո-կառավարությունը ներկայացնում է իր հրաժարականը, նույն նիստում առաջարկվում է Սիմոն Վրացյանի թեկնածությունը` որպես «ձախ» կառավարություն։ Սիմոն Վրացյանը, ով այդ ժամանակ գյուղատնտեսության և պետական գույքի նախարարն էր, ընտրվում է ՀՀ վարչապետ։ Վրացյանի հավաստմամբ` «անսպասելի էր առաջակը», սակայն նա այդ հակասական ժամանակներում ստանձնում է վարչապետի պաշտոնը, «քանի որ դա կուսակցության որոշումն էր, և ինքը պարտավոր էր ենթարկվել կարգապահությանը»։